Còi xương: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Còi xương là một tình trạng y tế phổ biến, đặc biệt ảnh hưởng đến trẻ em và có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Trẻ em là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhất bị còi xương do cơ thể đang trong quá trình phát triển xương. Bởi vậy, điều quan trọng là biết các cách để ngăn ngừa tình trạng này sớm nhất có thể. 

Trẻ còi xương suy dinh dưỡng ngày càng nhiều là nỗi lo rất lớn của nhiều bậc cha mẹ, bởi nếu không can thiệp từ sớm sẽ dẫn đến các hậu quả biến chứng khó lường. Hiểu được vấn đề đó, bài viết dưới đây của Doctor có sẵn sẽ cung cấp nhiều thông tin cơ bản để bảo vệ trẻ bị còi xương mà bạn nên biết.

Bệnh còi xương là gì?

Còi xương là tình trạng xương yếu và mềm ở trẻ em, thường do thiếu vitamin D kéo dài. Ngoài ra, bệnh còi xương cũng có thể do các bệnh di truyền hiếm gặp.

Vitamin D đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ canxi và phosphorus từ thức ăn vào cơ thể của trẻ em. Thiếu vitamin D gây khó khăn trong việc duy trì mức đủ canxi và phosphorus trong xương, dẫn đến bệnh còi xương.

Bổ sung vitamin D và canxi vào chế độ ăn thường giúp khắc phục các vấn đề liên quan đến xương trong trường hợp còi xương. Tuy nhiên, nếu bệnh còi xương là do một tình trạng tiềm ẩn khác, có thể cần sử dụng thuốc hoặc phương pháp điều trị khác. Đôi khi, một số biến dạng xương do còi xương có thể cần can thiệp phẫu thuật để điều trị. 

Các rối loạn di truyền hiếm gặp liên quan đến lượng phosphorus thấp hoặc các thành phần khoáng chất khác trong xương có thể cần phải can thiệp sử dụng các loại thuốc khác. 

Nguyên nhân của còi xương

Cơ thể trẻ cần vitamin D để hấp thụ canxi và phosphorus từ thức ăn. Bệnh còi xương có thể xảy ra khi cơ thể trẻ không đủ vitamin D hoặc gặp vấn đề trong việc sử dụng vitamin D một cách đúng cách. Trong một số trường hợp, sự thiếu hụt canxi và vitamin D có thể dẫn đến bệnh còi xương.

Thiếu Vitamin D 

Trẻ em có thể thiếu hụt vitamin D khi không được cung cấp đủ từ hai nguồn chính sau:

• Ánh sáng mặt trời: Da của trẻ em có khả năng tổng hợp vitamin D dưới tác động của ánh sáng mặt trời. Khi da tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, tia tử ngoại B (UVB) kích hoạt quá trình chuyển hóa cholesterol trong da thành vitamin D3. 
• Chế độ ăn: Một số thực phẩm chứa vitamin D, đặc biệt là dầu cá, lòng đỏ trứng và các loại cá béo như cá hồi và cá thu. Vitamin D cũng đã được thêm vào một số thực phẩm và đồ uống như sữa, ngũ cốc và một số loại nước ép trái cây. Nếu dùng các loại thực phẩm này thường xuyên có thể giúp bổ sung vitamin D cho cơ thể trẻ em.

Sự hấp thụ 

Một số trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hấp thụ vitamin D do mắc các tình trạng bệnh lý như bệnh celiac, bệnh viêm ruột, bệnh xơ nang và vấn đề về thận.

• Bệnh celiac: Đây là một bệnh tự miễn dịch khiến cơ thể không thể tiêu hóa gluten, một protein có trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen. Bệnh celiac có thể làm hạn chế khả năng hấp thụ vitamin D trong ruột, dẫn đến thiếu hụt vitamin D và trẻ còi xương suy dinh dưỡng. 
• Bệnh viêm ruột: Bệnh viêm ruột bao gồm viêm ruột non, viêm ruột kết, và bệnh viêm đại tràng. Những bệnh này có thể gây viêm và tổn thương niêm mạc ruột, làm giảm khả năng hấp thụ vitamin D và các chất dinh dưỡng khác.
• Bệnh xơ nang: Đây là một bệnh liên quan đến sự cứng của mô liên kết và mô xơ trong cơ thể. Bệnh xơ nang có thể ảnh hưởng đến hoạt động của các tuyến tiền liệt, làm giảm sản xuất hoặc chuyển hóa vitamin D dẫn đến bệnh còi xương. 
• Các bệnh về thận: Các bệnh về thận như suy thận hoặc thận ứ nước sẽ ảnh hưởng đến khả năng cơ thể chuyển hóa hoặc tiết ra vitamin D, làm tăng nguy cơ thiếu hụt vitamin D. 

Triệu chứng bệnh còi xương

Còi xương ở trẻ em bao gồm các triệu chứng cụ thể như sau: 

• Đau xương hoặc đau: Trẻ em bị bệnh còi xương có thể sẽ phải trải qua cảm giác đau xương hoặc đau gây khó chịu trong các vùng xương.
• Xương phát triển chậm: Xương của trẻ em bị còi xương thường phát triển chậm hơn so với trẻ em bình thường cùng độ tuổi. Điều này dẫn đến sự kém phát triển và thấp còi về chiều cao.
• Chân cong: Một trong những dấu hiệu phổ biến của bệnh còi xương là sự cong của chân, gây ra dáng đi không đồng đều hoặc khó khăn trong việc di chuyển.
• Yếu cơ: Các cơ của trẻ em bị còi xương thường yếu và không phát triển đầy đủ, gây ra sự mất cân bằng và khó khăn trong hoạt động thể chất.
• Xương mềm và dễ gãy: Xương của trẻ em bị còi xương thường bị mềm và yếu, dễ gãy ngay cả khi hoạt động nhẹ. Tình trạng gãy xương có thể xảy ra dễ dàng và thường xuyên. 
• Trán hoặc bụng to: Trẻ em bị còi xương có thể có trán hoặc bụng phình to do tăng kích cỡ của xương trán hoặc xương sườn.
• Hình dạng bất thường cho xương sườn và xương ức: Xương sườn và xương ức của trẻ em bị bệnh còi xương có thể có hình dạng bất thường, gây ra sự biến dạng và bất thường trong cấu trúc xương.
• Khớp rộng ở khuỷu tay và cổ tay: Các khớp ở khuỷu tay và cổ tay của trẻ còi xương suy dinh dưỡng có thể trở nên rộng và không ổn định, làm giảm khả năng điều chỉnh động tác của các ngón tay.
• Sâu răng: Trẻ em bị bệnh còi xương có thể sẽ phải mất men và có bất thường về răng, dẫn đến sâu răng và mất răng sớm.

Những triệu chứng này có thể xuất hiện ở nhiều mức độ khác nhau tùy thuộc vào sự nghiêm trọng của bệnh còi xương và khả năng hấp thụ vitamin D của từng cơ địa. Nếu như thấy trẻ có các triệu chứng của còi xương, hãy đi thăm khám ngay để được đánh giá và chẩn đoán chính xác nhất. 

Yếu tố nguy cơ của còi xương 

Các yếu tố tăng nguy cơ còi xương ở trẻ em bao gồm:

• Da sẫm màu: Da sẫm màu có nhiều melanin, gây khó khăn cho da trong việc tổng hợp vitamin D từ ánh sáng mặt trời.
• Mẹ thiếu vitamin D khi mang thai: Mẹ thiếu vitamin D nghiêm trọng trong thai kỳ có thể gây ra còi xương cho trẻ sơ sinh hoặc trong vài tháng sau khi sinh.
• Khu vực có vĩ độ cao: Trẻ em sống ở các vùng địa lý có ít ánh nắng mặt trời có nguy cơ cao mắc bệnh còi xương.
• Sinh non: Trẻ sinh non thường có nồng độ vitamin D thấp hơn do có ít thời gian để nhận vitamin từ mẹ trong tử cung.
• Thuốc: Một số loại thuốc chống co giật và kháng virus khi sử dụng để điều trị HIV, có thể ảnh hưởng đến khả năng sử dụng vitamin D của cơ thể dẫn đến còi xương ở trẻ em.  
• Bú mẹ hoàn toàn: Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Sữa mẹ không cung cấp đủ lượng vitamin D để ngăn ngừa còi xương. Do đó, trẻ bú mẹ hoàn toàn cần được bổ sung vitamin D ở ngoài.

Một nghiên cứu năm 2015 đã chỉ ra rằng trẻ em bản địa Alaska có nguy cơ mắc bệnh còi xương cao hơn do nhiều yếu tố gồm dinh dưỡng kém, thiếu bổ sung vitamin D và vĩ độ địa phương (trong khoảng thời gian từ tháng 11 đến tháng 2, khu vực này chỉ nhận ít tia tử ngoại mặt trời). Tình trạng còi xương tại Alaska có thể được gia tăng bởi sự kết hợp của những yếu tố này, khiến việc đảm bảo cung cấp đủ vitamin D và chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ em trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. 

Chẩn đoán còi xương 

Để chẩn đoán bệnh còi xương, bác sĩ thường tiến hành một loạt các xét nghiệm và quan sát các triệu chứng của bệnh. Chúng bao gồm kiểm tra các dấu hiệu như chân cong hoặc mềm. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng có thể hỏi về lối sống hàng ngày của bệnh nhân, bao gồm chế độ ăn uống và mức độ tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.

Để xác định chính xác, bác sĩ có thể đề xuất một số xét nghiệm, bao gồm xét nghiệm máu để đo lượng canxi và phốt pho trong máu, cũng như kiểm tra mức độ enzyme phosphatase kiềm. Xét nghiệm khí máu động mạch cũng có thể được sử dụng để kiểm tra mức độ axit trong máu.

Ngoài ra, việc chụp X-quang có thể được thực hiện để xem xét mức độ mất canxi trong xương hoặc những thay đổi về cấu trúc và hình dạng của xương. Tuy nhiên, sinh thiết xương thường ít được sử dụng, chỉ khi cần xác nhận chẩn đoán một cách chính xác.

Điều trị còi xương 

Để điều trị bệnh còi xương, mục tiêu chính là tăng lượng canxi, photphat và vitamin D trong cơ thể của từng cá nhân.

Dựa vào nguyên nhân cơ bản của bệnh còi xương, bác sĩ thường sẽ kê đơn bổ sung vitamin D để đảm bảo cung cấp đủ cho cơ thể.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể đề xuất một số biện pháp điều trị bổ sung như tăng tiếp xúc với ánh sáng mặt trời để kích thích cơ thể tổng hợp vitamin D, điều chỉnh chế độ ăn uống để bao gồm thực phẩm giàu canxi và photpho, bổ sung dầu cá trong chế độ ăn, tăng tiếp xúc với ánh sáng UVB.

Việc tiếp tục theo dõi và điều chỉnh cân bằng canxi, phốt pho và vitamin D là quan trọng trong quá trình điều trị bệnh còi xương. 

Thay đổi chế độ ăn 

• Tiêm vitamin D (nếu cần thiết): Trong trường hợp không thể đạt đủ vitamin D qua đường uống, bác sĩ có thể đề xuất tiêm vitamin D hàng năm để bổ sung.
• Điều chỉnh chế độ ăn tập trung vào thực phẩm giàu vitamin D: Bác sĩ có thể đưa ra một chế độ ăn tập trung vào thực phẩm giàu vitamin D để tăng cường lượng chất này trong cơ thể.

Thực phẩm giàu vitamin D mà người bị bệnh còi xương nên bổ sung vào chế độ ăn bao gồm trứng, dầu gan cá, cá hồi, cá ngừ, cá mòi và cá kiếm, thực phẩm tăng cường vitamin D như sữa, nước trái cây, ngũ cốc, bơ thực vật và sản phẩm sữa đậu nành,… 

Thay đổi chế độ ăn uống và dành thời gian ra ngoài mỗi ngày đều có thể giúp ngăn ngừa bệnh còi xương ở hầu hết trẻ em.

Điều trị y khoa 

Nếu nguyên nhân của bệnh còi xương là di truyền, bác sĩ có thể kê đơn bổ sung photphat và calcitriol để giảm tình trạng xương yếu ở chân.

Nếu bệnh còi xương có nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn, ví dụ như bệnh thận, việc điều trị bệnh lý gốc có thể giúp ngăn ngừa và kiểm soát bệnh còi xương.

Phòng ngừa còi xương hiệu quả

Tiếp xúc với ánh sáng mặt trời cung cấp nguồn vitamin D tốt nhất. Trong hầu hết các mùa, 10 đến 15 phút tiếp xúc với ánh nắng mặt trời gần giữa trưa là đủ. Tuy nhiên, nếu bạn có làn da sẫm màu, nếu đó là mùa đông hoặc nếu bạn sống ở các vĩ độ phía bắc, bạn có thể không nhận đủ vitamin D khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Ngoài ra, vì những lo ngại về ung thư da, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, được khuyến cáo tránh ánh nắng trực tiếp hoặc luôn mặc quần áo chống nắng và quần áo bảo hộ.

Để ngăn ngừa bệnh còi xương, hãy đảm bảo cung cấp đủ các thực phẩm  chứa vitamin D tự nhiên – các loại cá béo như cá hồi và cá ngừ, dầu cá và lòng đỏ trứng, hoặc đã được bổ sung vitamin D, chẳng hạn như:

• Sữa công thức cho trẻ sơ sinh
• Ngũ cốc
• Bánh mì
• Sữa, nhưng không phải thực phẩm làm từ sữa, chẳng hạn như một số loại sữa chua và pho mát
• Nước cam
• Kiểm tra nhãn để xác định hàm lượng vitamin D của thực phẩm chức năng bổ sung
• Nếu bạn đang mang thai, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về việc bổ sung vitamin D

Các hướng dẫn khuyến nghị rằng tất cả trẻ sơ sinh nên nhận được 400 IU vitamin D mỗi ngày. Vì sữa mẹ chỉ chứa một lượng nhỏ vitamin D nên trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn nên được bổ sung vitamin D hàng ngày. Một số trẻ bú bình cũng có thể cần bổ sung vitamin D nếu như không nhận đủ từ sữa công thức.

Câu hỏi thường gặp 

---

Còi xương là một bệnh lý xương nghiêm trọng, tăng nguy cơ gãy xương và suy yếu xương. Để đảm bảo chẩn đoán và điều trị kịp thời, hãy tìm hiểu thêm thông tin và đặt lịch khám với bác sĩ chuyên khoa tại docosan.com.

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rickets/symptoms-causes/syc-20351943
• https://www.medicalnewstoday.com/articles/176941#symptoms