Bệnh Wilson – Top 8 điều cần biết để phát hiện bệnh

Một lượng nhỏ khoáng chất đồng cũng cần thiết như vitamin cho một cơ thể khỏe mạnh. Đồng có mặt trong nhiều loại thực phẩm, từ động vật có vỏ đến rau, hầu hết mọi người tiêu thụ nhiều đồng hơn mức cần thiết. Những người khỏe mạnh bài tiết đồng mà họ không cần, nhưng bệnh nhân mắc bệnh Wilson thì không. Vậy bệnh Wilson là bệnh gì, làm sao để phát hiện và điều trị được nó, hãy cùng Doctor có sẵn giải đáp trong bài viết này nhé!

Bệnh Wilson là gì?

Bệnh Wilson là một bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, dẫn đến tích tụ đồng trong các mô khác nhau của cơ thể, đặc biệt là gan, não và giác mạc của mắt. Bệnh đang tiến triển và nếu không được điều trị, có thể gây ra các bệnh về gan, rối loạn chức năng hệ thần kinh trung ương, thậm chí là tử vong. 

Chẩn đoán và điều trị sớm có thể ngăn ngừa khuyết tật nghiêm trọng lâu dài và các biến chứng đe dọa tính mạng. Việc điều trị nhằm mục đích giảm lượng đồng tích tụ trong cơ thể và duy trì mức đồng bình thường.

Triệu chứng và dấu hiệu của bệnh Wilson

Từ khi sinh ra cơ thể đã bắt đầu chứa một lượng khoáng chất đồng. Ở bệnh nhân Wilson, lượng đồng dư thừa tích tụ theo thời gian sẽ gây độc cho gan hoặc não, dẫn đến các triệu chứng về gan, thần kinh hoặc tâm thần. Các triệu chứng thường xuất hiện ở cuối tuổi vị thành niên đến đầu tuổi trưởng thành nhưng có thể xảy ra ở trẻ nhỏ và đôi khi ngay cả ở tuổi trung niên hoặc tuổi già.

Triệu chứng trên gan

• Gan to không triệu chứng
• Lách to đơn độc
• Hoạt tính aminotransferase huyết thanh tăng liên tục (AST, ALT)
• Gan nhiễm mỡ
• Viêm gan cấp
• Giống viêm gan tự miễn
• Xơ gan còn bù hoặc mất bù
• Suy gan cấp tính

Triệu chứng thần kinh 

• Rối loạn vận động (run, cử động không tự nguyện)
• Chảy nước dãi, rối loạn vận ngôn
• Chứng khó nuốt
• Loạn trương lực cơ
• Liệt giả hành não
• Chứng mất tự chủ
• Đau nửa đầu
• Mất ngủ
• Co giật

Triệu chứng tâm thần

• Trầm cảm
• Rối loạn hành vi
• Thay đổi tính cách
• Loạn thần
• Lo lắng

Triệu chứng trên các cơ quan khác

• Mắt: Vòng Kayser-Fleischer, đục thủy tinh thể
• Da: Trăng khuyết trên móng tay
• Thận: Axit amin niệu và sỏi thận
• Bất thường về xương: Loãng xương sớm và viêm khớp
• Bệnh cơ tim, rối loạn nhịp tim
• Viêm tụy
• Suy tuyến cận giáp
• Kinh nguyệt không đều, vô sinh, sảy thai nhiều lần

Nguyên nhân gây bệnh Wilson

Bệnh Wilson gây ra bởi một trong số các đột biến ở gen ATP7B có trên nhiễm sắc thể 13, kiểm soát vận chuyển protein chịu trách nhiệm bài tiết đồng dư thừa vào mật và ra khỏi cơ thể. Chất vận chuyển protein nằm trong mạng lưới xuyên Golgi của gan và não. 

Con đường bài tiết đồng chủ yếu (95%) là qua gan. Lượng đồng dư thừa này đầu tiên tích tụ trong gan, sau đó tràn vào máu rồi đến các hệ cơ quan khác như vùng dưới đồi, nhân và vỏ não, thận và giác mạc. 

Đồng dư thừa sẽ dẫn đến sự hình thành các nhóm hydroxyl độc hại và làm tăng áp lực oxy hóa trong tế bào. Sự tăng oxy hóa này làm hỏng các tế bào và dẫn đến các biểu hiện trên lâm sàng, cụ thể là suy gan, các vấn đề về hành vi, rối loạn vận động và vòng Kayser-Fleischer ở giác mạc.

Bệnh Wilson có di truyền không?

Bệnh Wilson là một bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, có nghĩa là để di truyền bệnh Wilson, cả cha và mẹ phải mang ít nhất một gen gây đột biến (sự thay đổi bất thường trong gen) mà mỗi cha hoặc mẹ truyền cho đứa con bị ảnh hưởng. Nếu một người thừa hưởng một gen bình thường và một gen bệnh thì người đó sẽ là người mang mầm bệnh nhưng thường không biểu hiện triệu chứng. 

Khả năng để cả cha và mẹ cùng truyền gen biến đổi cho con là 25%. Khả năng sinh con mang gen biến đổi chỉ của cha hoặc mẹ là 50%. Cơ hội để đứa trẻ nhận được gen bình thường từ cả cha và mẹ là 25%. Nguy cơ là như nhau đối với nam và nữ.

Cha mẹ là họ hàng gần (có quan hệ huyết thống) có nguy cơ cao hơn so với cha mẹ không có quan hệ họ hàng cùng mang một gen bất thường, điều này làm tăng nguy cơ sinh con mắc chứng rối loạn di truyền lặn.

Nhóm nguy cơ mắc bệnh Wilson

Căn bệnh này ảnh hưởng đến 1 trên 30.000 người với tần suất mang mầm bệnh là 1 trên 90 người. Tỷ lệ mắc bệnh Wilson cao hơn khi tỷ lệ kết hôn cận huyết thống tăng lên. Cả nam và nữ đều bị ảnh hưởng như nhau. Độ tuổi biểu hiện thông thường là từ 4 đến 40 tuổi, nhưng rối loạn này đã được phát hiện ở trẻ em từ 3 tuổi cũng như người lớn ở độ tuổi 70.

Nhầm lẫn bệnh Wilson với các rối loạn tương tự

Các triệu chứng của các rối loạn sau đây có thể tương tự như các triệu chứng của bệnh Wilson:

• Viêm gan siêu vi
• Xơ gan do rượu
• Run cơ bản hoặc bệnh Parkinson giai đoạn đầu
• Lạm dụng chất gây nghiện
• Viêm đường mật nguyên phát
• Ngộ độc kim loại nặng thường do tiếp xúc công nghiệp
• Neuroacanthocytosis là một rối loạn di truyền rất hiếm gặp của hệ thống thần kinh cơ và máu
• Bệnh Huntington
• Hội chứng Tourette
• Bại não

Chẩn đoán bệnh Wilson như thế nào?

Chẩn đoán bệnh Wilson thường không đơn giản. Nhiều xét nghiệm thường là cần thiết và đôi khi một số kết quả xét nghiệm có thể không thuyết phục. Không có xét nghiệm nào là đủ để chẩn đoán và kết quả xét nghiệm phải được xem xét cùng với các triệu chứng và lịch sử bệnh.

Chẩn đoán bệnh Wilson là một thách thức đối với ngay cả những bác sĩ giàu kinh nghiệm nhất vì nó có thể giả dạng như nhiều rối loạn khác và thường bị chẩn đoán sai. Chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách là điều cần thiết để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh.

Chẩn đoán bệnh Wilson được thực hiện bằng các xét nghiệm tương đối đơn giản. Các xét nghiệm có thể chẩn đoán bệnh ở cả bệnh nhân có triệu chứng và không có triệu chứng. Những xét nghiệm này bao gồm:

• Kiểm tra nhãn khoa xác định các vòng Kayser-Fleischer
• Xét nghiệm ceruloplasmin huyết thanh
• Xét nghiệm đồng trong nước tiểu 24 giờ
• Sinh thiết gan để làm mô học, mô hóa học và định lượng đồng
• Xét nghiệm di truyền, phân tích haplotype cho anh chị em ruột và phân tích đột biến

Vòng Kayser-Fleischer

Sự lắng đọng hình khuyên màu vàng đến nâu lục của đồng nằm ở ngoại vi của giác mạc. Đầu tiên xuất hiện dưới dạng lưỡi liềm cao, sau đó phát triển thấp hơn và cuối cùng trở thành hình tròn. Thường được phát hiện bằng phương pháp đèn chiếu. Khoảng 95% bệnh nhân Wilson có dấu hiệu thần kinh sẽ có vòng Kayser-Fleischer và khoảng 65% bệnh nhân Wilson có dấu hiệu gan sẽ xuất hiện Kayser-Fleischer. Liệu pháp thải đồng có thể làm mờ dần và thậm chí biến mất vòng Kayser-Fleischer theo thời gian.

Ceruloplasmin

Nếu nghi ngờ mắc bệnh Wilson, hãy yêu cầu xét nghiệm ceruloplasmin huyết thanh. Ở bệnh Wilson, ceruloplasmin huyết thanh thường nhỏ hơn 20mg/dL (bình thường là 20mg/dL đến 40mg/dL). Lưu ý mức độ thấp của ceruloplasmin có thể được nhìn thấy trong bất kỳ rối loạn thiếu protein nào.

Đồng trong nước tiểu 24 giờ

Trong bệnh Wilson, mức đồng trong nước tiểu sẽ tăng hơn 100mcg/dL (thông thường là ≤ 30mcg/dL). Nếu nồng độ ceruloplasmin huyết thanh thấp và đồng trong nước tiểu 24 giờ tăng cao có thể xác định chẩn đoán. 

Sinh thiết gan

Sinh thiết gan để tìm nồng độ đồng trong gan, đây là xét nghiệm chính xác nhất cho bệnh Wilson.

Điều quan trọng là chẩn đoán bệnh Wilson càng sớm càng tốt, vì tổn thương gan nghiêm trọng có thể xảy ra trước khi có bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh. Những người mắc bệnh Wilson có thể đang ngụy trang với một sức khỏe tuyệt vời.

Liệu pháp điều trị bệnh Wilson

Điều trị bệnh Wilson là suốt đời với mục đích nhằm hạ thấp đồng xuống mức không độc hại, đồng thời ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và cố gắng đẩy lùi bất kỳ dấu hiệu và triệu chứng nào đã xuất hiện do sự tích tụ đồng trong cơ thể. 

Việc điều trị có thể được chia thành ba phần: 

• Điều trị bệnh nhân có triệu chứng
• Điều trị duy trì sau khi nồng độ đồng đã được kiểm soát
• Ở những bệnh nhân không có triệu chứng, có thể sử dụng liệu pháp duy trì ngay từ đầu

Thuốc điều trị bệnh Wilson bao gồm ba loại:

• Những chất loại bỏ đồng ra khỏi cơ thể bằng cách bài tiết qua nước tiểu như penicillamine và trientine
• Muối kẽm để ngăn ruột hấp thụ đồng từ chế độ ăn uống
• Tetrathiomolybdate vừa ngăn cản sự hấp thụ đồng vừa liên kết với đồng làm mất khả năng gây hại của nó

Một chế độ ăn ít thực phẩm chứa đồng được khuyến nghị, tránh nấm, sô cô la, các loại hạt, trái cây sấy khô, gan và động vật có vỏ.

Biến chứng gan

Bệnh nhân có triệu chứng suy gan nhẹ đến trung bình có thể được điều trị hiệu quả bằng kết hợp giữa trientine và kẽm trong 4 – 6 tháng, sau đó tiếp tục điều trị duy trì bằng kẽm hoặc trientine đơn thuần. Lựa chọn thứ hai là penicillamine và kẽm, nhưng trientine được ưa chuộng hơn vì ít tác dụng phụ hơn. 

Bệnh nhân bị suy gan nặng có thể phải ghép gan. Bệnh nhân phải nhận thức về tác dụng phụ của liệu pháp thải đồng lâu dài có thể làm cho các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn. D-penicillamine có thể được sử dụng trong thời kỳ mang thai và không gây bất kỳ rủi ro nào cho thai nhi.

Biến chứng não

Bệnh nhân có biểu hiện thần kinh tốt nhất có thể được điều trị bằng tetrathiomolybdate, nhưng nó vẫn chưa có sẵn trên thị trường, có thể chuyển sang sử dụng kẽm. 

Kẽm tác dụng khá chậm nhưng không làm cho tình trạng bệnh xấu đi như thường gặp với trientine và penicillamine. Trientine và penicillamine không nên được lựa chọn để điều trị cho bệnh nhân có biểu hiện thần kinh vì nguy cơ làm tình trạng thần kinh trở nên tồi tệ hơn.

Kẽm acetat đã được phê duyệt để điều trị duy trì cho bệnh Wilson, thường được sử dụng đối với bệnh nhân không có triệu chứng hoặc đã được điều trị ban đầu bằng chất thải đồng. Kẽm là thuốc điều trị bệnh Wilson thường được ưa chuộng ở trẻ em và phụ nữ mang thai vì ít tác dụng phụ. Đối với một số bệnh nhân không dung nạp kẽm do kích ứng dạ dày, nên điều trị duy trì bằng trientine.

Đối với tình trạng cứng cơ, co cứng và các đặc điểm của hội chứng Parkinson, có thể sử dụng baclofen, thuốc kháng cholinergic (trihexyphenidyl), thuốc đối kháng GABA và levodopa.

Câu hỏi thường gặp

---

Là một bệnh lý cực kỳ nguy hiểm nhưng lại ẩn chứa trong một lớp ngụy trang vô cùng hoàn hảo. Nếu bạn đang lo lắng bản thân có đang mắc bệnh Wilson hay không hoặc bạn có người thân là bệnh nhân Wilson hãy liên hệ ngay với chuyên gia và bác sĩ của chúng tôi tại Doctor có sẵn trên website docosan.com.

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441990/
• https://rarediseases.org/rare-diseases/wilson-disease/#investigational-therapies
• https://wilsondisease.org/do-i-have-wilson-disease/signs-symptoms/