Bệnh tâm lý là kẻ giết người thầm lặng dẫn đến nhiều trường hợp tự tử trong xã hội. Việc phát hiện và điều trị bệnh tâm lý cũng gặp nhiều khó khăn do bệnh nhân thường khó mở lòng để chia sẻ. Thông qua bài viết này Doctor có sẵn hy vọng sẽ cung cấp những thông tin cần thiết để phát hiện và điều trị bệnh tâm lý.
Tóm tắt nội dung
Bệnh tâm lý là gì?
Bệnh tâm lý (rối loạn tâm thần) là những bệnh liên quan đến rối loạn trên lâm sàng về mặt nhận thức, điều chỉnh cảm xúc và hành vi của một cá nhân. Bệnh tâm lý cũng liên quan đến tình trạng bất ổn, đau khổ lo âu, mất khả năng hành vi trong các hoạt động xã hội, công việc và gia đình. Một cách tổng quát, bệnh tâm lý là những loại bệnh liên quan đến sức khỏe tâm thần.
Có nhiều loại bệnh tâm lý khác nhau. Các bệnh tâm lý có thể kéo dài trong thời gian ngắn hoặc cả đời. Một số bệnh nhân chỉ trải qua các rối loạn tâm thần trong vài tuần và nhanh chóng hồi phục. Tuy nhiên, cũng có những bệnh nhân phải sống chung với các bệnh về tâm lý cả đời và rơi vào những tình trạng tâm thần cực đoan như có xu hướng mất nhận thức hành vi, tự làm hại bản thân cũng như suy giảm sức khỏe thể chất.
Theo số liệu từ WHO, vào năm 2019, có khoảng 970 triệu người trên thế giới đang mắc phải các bệnh tâm lý, trong đó rối loạn lo âu và trầm cảm là phổ biến nhất. Vào năm 2020, số người mắc chứng rối loạn lo âu và trầm cảm đã tăng lên đáng kể do đại dịch COVID-19. Theo các chuyên gia, trong vòng 1 năm tỉ lệ gia tăng là 26% và 28% đối với chứng rối loạn lo âu và trầm cảm. Bệnh tâm lý có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và khoảng 75% người mắc bệnh ở độ tuổi từ 24 tuổi trở lên.
Ngoài ra, người mắc các bệnh về tâm lý thường có xu hướng bất ổn về mặt cảm xúc và không muốn chia sẻ về tình trạng tinh thần của bản thân. Do đó, số lượng người mắc bệnh trên thực tế có thể lớn hơn rất nhiều. Một thực tế đáng buồn khác đó là mặc dù có các lựa chọn phòng ngừa và điều trị hiệu quả, nhưng hầu hết những người bị bệnh tâm lý không được tiếp cận với dịch vụ điều trị và tư vấn hiệu quả.
Các bệnh về tâm lý thường gặp
Bệnh tâm lý bao hàm rất nhiều nhóm bệnh khác nhau. Một số bệnh tâm lý thường gặp có thể kể đến:
Rối loạn lo âu
Đây là một nhóm bệnh bao gồm các bệnh như: ám ảnh xã hội, ám ảnh cụ thể (ví dụ, chứng sợ khoảng trống và chứng sợ bị giam cầm ) và rối loạn hoảng sợ. Mọi người đều có lúc cảm thấy lo lắng và sợ hãi – đây là cảm xúc tự nhiên của con người giúp chúng ta đối mặt với nguy hiểm. Tuy nhiên, một số người mắc bệnh rối loạn lo âu sẽ cảm thấy lo lắng và lo lắng quá mức và phi lý trở nên liên tục và đau khổ, đồng thời cản trở cuộc sống hàng ngày của họ.
Năm 2019, 301 triệu người đang chung sống với chứng rối loạn lo âu bao gồm 58 triệu trẻ em và thanh thiếu niên.
Trầm cảm
Trầm cảm là bệnh về tâm lý bao gồm các loại bệnh:
- Trầm cảm chính (MDD)
- Trầm cảm sau sinh
- Rối loạn trầm cảm mạn tính
- Rối loạn lưỡng cực
- Rối loạn trầm cảm theo mùa
Trong giai đoạn trầm cảm, người đó trải qua tâm trạng chán nản (cảm thấy buồn, cáu kỉnh, trống rỗng) hoặc mất niềm vui hoặc hứng thú với các hoạt động trong hầu hết thời gian trong ngày, gần như mỗi ngày, trong ít nhất hai tuần. Những người bị trầm cảm có xu hướng tự làm hại bản thân và tự tử cao hơn người bình thường. Năm 2019, 280 triệu người đang chung sống với chứng trầm cảm, trong đó có 23 triệu trẻ em và thanh thiếu niên.
Rối loạn lưỡng cực
Rối loạn lưỡng cực hay còn gọi là rối loạn hưng trầm cảm. Người mắc rối loạn lưỡng cực trải qua những giai đoạn trầm cảm và giai đoạn hưng cảm bất thường kéo dài trong vài ngày cho đến vài tuần.
Trong giai đoạn hưng cảm, người bệnh có những hành vi và cảm xúc hưng phấn bất thường, họ trở nên vui vẻ hoặc cáu kỉnh, tăng hoạt động tiêu hao năng lượng và các triệu chứng khác như nói nhiều, suy nghĩ và hành động bốc đồng, dễ tự ái, giảm nhu cầu ngủ, mất tập trung. Trong những giai đoạn hưng cảm nghiêm trọng, người bệnh có triệu chứng giống như loạn thần và không khống chế được hành động của bản thân.
Ngược lại khi ở giai đoạn trầm cảm, người bệnh có xu hướng tiêu cực, lo âu, tâm trạng chán nản (cảm thấy buồn, cáu kỉnh, trống rỗng) hoặc mất niềm vui hoặc hứng thú với mọi thứ trong cuộc sống.
Theo ước tính, có khoảng 1% dân số mắc bệnh rối loạn lưỡng cực, và phần lớn các triệu chứng xuất hiện từ 20 tuổi.
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD)
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là một tình trạng sức khỏe tâm thần liên quan đến cảm xúc, phản ứng của những người đã trải qua bất kỳ sự kiện đau buồn nào. Đây có thể là một vụ tai nạn ô tô hoặc tai nạn nghiêm trọng khác, tổn thương hoặc tấn công thể, xâm hại tình dục, các sự kiện liên quan đến chiến tranh hoặc tra tấn, hoặc các thảm họa thiên nhiên như cháy rừng hoặc lũ lụt. Nó xảy ra do những cơ chế phản ứng của não bộ để tự vệ.
Người bị rối loạn căng thẳng sau sang chấn sẽ có những phản ứng đặc trưng như:
- Trải nghiệm lại sự kiện hoặc sự kiện sang chấn trong hiện tại (ký ức xâm nhập, hồi tưởng hoặc ác mộng).
- Tránh suy nghĩ hoặc mất ký ức về (các) sự kiện, hoặc tránh các hoạt động, tình huống hoặc những người gợi nhớ đến (các) sự kiện đó.
- Cơ thể trong tình trạng căng thẳng, lo lắng và phản ứng thái quá do tiềm thức chưa thoát khỏi sự sợ hãi về tai nạn đã qua.
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn có thể sẽ phục hồi trong vài tuần hoặc trở thành bóng ma tâm lý vĩnh viễn của bệnh nhân.
Rối loạn tâm thần phân liệt
Tâm thần phân liệt là một rối loạn tâm thần phức tạp được đặc trưng bởi sự gián đoạn suy nghĩ và cảm xúc, và nhận thức sai lệch, hoang tưởng về thực tế. Các triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt rất khác nhau nhưng có thể bao gồm ảo giác, ảo tưởng, rối loạn suy nghĩ, cách ly xã hội, thiếu động lực, hứng thú, suy giảm khả năng suy nghĩ và trí nhớ.
Tâm thần phân liệt ảnh hưởng đến khoảng 24 triệu người hoặc 1 trên 300 người trên toàn thế giới. Những người bị tâm thần phân liệt có tuổi thọ thấp hơn 10 – 20 năm so với dân số chung, và có xu hướng tự tử cao hơn người bình thường.
Rối loạn ăn uống
Rối loạn ăn uống bao gồm chứng chán ăn, chứng cuồng ăn và các chứng rối loạn ăn uống vô độ khác. Rối loạn ăn uống có thể ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi và giới tính, đồng thời có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng về tâm lý và thể chất. Chán ăn tâm thần thường khởi phát ở tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành và có liên quan đến tử vong sớm do biến chứng y tế hoặc tự tử.
Rối loạn hành vi xã hội
Rối loạn hành vi gây rối và rối loạn phân ly xã hội được đặc trưng bởi các vấn đề dai dẳng về hành vi ứng xử chẳng hạn như liên tục thách thức hoặc vi phạm các quyền cơ bản của người khác hoặc các quy tắc, quy tắc hoặc luật lệ xã hội phù hợp với lứa tuổi. Sự khởi đầu của các rối loạn gây rối và tách biệt xã hội thường xảy ra do những chấn thương tâm lý trong thời thơ ấu.
Rối loạn phát triển thần kinh
Rối loạn phát triển thần kinh là rối loạn hành vi và nhận thức, đó là tình trạng thần kinh trong giai đoạn phát triển dẫn đến những khó khăn đáng kể trong việc tiếp thu và thực hiện các chức năng trí tuệ, vận động, ngôn ngữ hoặc xã hội cụ thể.
Rối loạn phát triển thần kinh bao gồm:
- Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)
- Rối loạn phổ tự kỷ (ASD)
- Các khuyết tật về học tập như chứng khó đọc
- Rối loạn phát triển trí tuệ
- Hội chứng Rett
Nguyên nhân dẫn đến bệnh tâm lý
Nguyên nhân dẫn đến bệnh tâm lý là tổ hợp của nhiều nguyên nhân phức tạp đến từ hoàn cảnh bản thân lẫn ngoại cảnh tác động. Chúng có thể bao gồm di truyền học và các khía cạnh của học tập xã hội, chẳng hạn như trải nghiệm thơ ấu.
Một số ví dụ về các yếu tố này bao gồm:
- Yếu tố di truyền: Có một thành viên trực hệ trong gia đình bị bệnh tâm thần có thể làm tăng khả năng bạn mắc bệnh tâm thần. Tuy nhiên, sự tương tác giữa gene và môi trường có thể dẫn đến biểu hiện bệnh tâm thần hoặc không. Hiện nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm ra một gene cụ thể nào chắc chắn gây ra các bệnh tâm lý.
- Lạm dụng ma túy và rượu: Sử dụng ma túy bất hợp pháp có thể gây ra một giai đoạn hưng cảm (rối loạn lưỡng cực) hoặc một giai đoạn rối loạn tâm thần. Các loại thuốc như cocaine , cần sa và amphetamine có thể gây hoang tưởng.
- Các yếu tố sinh học khác: Một số tình trạng bệnh lý hoặc thay đổi nội tiết tố có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tâm thần.
- Những trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu: Có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh tâm thần: như bỏ rơi, bạo hành trẻ em, lạm dụng tình dục.
- Chấn thương và căng thẳng ở tuổi trưởng thành: Do các sự kiện đau thương trong cuộc sống hoặc căng thẳng liên tục có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần. Các vấn đề như cô lập xã hội, bạo lực gia đình, rạn nứt các mối quan hệ tình cảm, vấn đề tài chính hoặc công việc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần.
- Yếu tố tính cách: Một số đặc điểm như chủ nghĩa hoàn hảo hoặc dễ tự ái có thể làm tăng nguy cơ trầm cảm hoặc lo lắng.
- Rối loạn chất dẫn truyền thần kinh: Một sai lệch trong dẫn truyền thần kinh trong cơ thể dẫn đến việc gia tăng quá mức hoặc tụt giảm một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng (ví dụ như serotonin) có thể khiến bệnh nhân bị rối loạn tâm thần.
Dấu hiệu bệnh tâm lý
Dấu hiệu bệnh tâm lý thường khác nhau tùy thuộc loại bệnh cũng như tình trạng sức khỏe người bệnh. Dưới đây là một số dấu hiệu của bệnh tâm lý cần chú ý:
- Suy nghĩ bất thường hoặc phi logic
- Tức giận hoặc cáu kỉnh vô cớ
- Cảm thấy buồn hoặc thất vọng
- Khả năng tập trung và trí nhớ kém, không thể theo dõi cuộc trò chuyện
- Nghe thấy những giọng nói khác lạ trong đầu
- Tăng hoặc giảm giấc ngủ
- Tăng hoặc giảm cảm giác thèm ăn, hoặc bận tâm đến việc kiểm soát thức ăn, lượng calo hoặc tập thể dục quá mức
- Thiếu động lực, hứng thú
- Cô lập xã hội
- Tìm kiếm cảm giác kích thích như dùng ma túy
- Xuất hiện hoang tưởng, ảo giác
- Cảm giác rằng cuộc sống không đáng sống hoặc ý nghĩ tự tử
- Bị ám ảnh bởi một chủ đề, như cái chết hoặc tôn giáo
- Hiệu suất làm việc giảm sút
- Thay đổi ham muốn tình dục
Đôi khi các triệu chứng của rối loạn sức khỏe tâm thần xuất hiện dưới dạng các vấn đề về thể chất, chẳng hạn như đau dạ dày, đau lưng, nhức đầu hoặc các cơn đau nhức không rõ nguyên nhân khác.
Điều trị bệnh tâm lý
Hầu hết các bệnh tâm lý thường gặp không tự cải thiện và nếu không được điều trị, bệnh tâm lý có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian và gây ra các vấn đề nghiêm trọng. Các liệu pháp điều trị bệnh tâm lý sẽ khác nhau tùy theo từng cá nhân và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Các bác sĩ cũng sẽ xây dựng những phương pháp điều trị phù hợp tiền sử bệnh lý của bệnh nhân. Các phương pháp điều trị bao gồm:
Liệu pháp tâm lý
Có rất nhiều loại liệu pháp khác nhau. Một số ví dụ:
- Điều trị hỗ trợ
- Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT)
- Giáo dục tâm lý
- Trị liệu gia đình
- Liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT)
Việc trị liệu tâm lý nhằm mục đích giúp bệnh nhân chấp nhận được tình trạng bản thân và bình ổn tâm lý. Các bác sĩ cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của liệu pháp tâm lý đối với bệnh nhân mắc bệnh để cải thiện tâm lý, xây dựng mối quan hệ chữa trị tin tưởng giúp ích cho sự hồi phục của bệnh nhân.
Điều trị bằng thuốc
Một số loại thuốc có thể cải thiện tình trạng rối loạn cảm xúc, hành vi của bệnh nhân như:
- Thuốc chống trầm cảm như thuốc chống trầm cảm 3 vòng, thuốc SSRI, SNRI,… có thể được sử dụng ở bệnh nhân có chứng lo âu hoặc trầm cảm
- Thuốc ổn định tâm trạng như Lithium hoặc các thuốc chống co giật có hiệu quả trong giai đoạn hưng cảm ở bệnh nhân rối loạn lưỡng cực.
- Thuốc chống loạn thần như olanzapine, haloperidol hoặc risperidone được dùng trong trường hợp bệnh nhân rối loạn tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực.
- Thuốc an thần như nhóm benzodiazepine cũng được dùng kết hợp với những nhóm thuốc khác để ổn định tạm thời trạng thái của bệnh nhân.
Biện pháp lối sống
Tập thể dục được biết là giúp giảm bớt hoặc ngăn ngừa lo lắng và trầm cảm. Một chế độ ăn uống lành mạnh và dinh dưỡng tốt cũng rất quan trọng để cải thiện sức khỏe tinh thần.
Duy trì giao tiếp xã hội cũng giúp cho người bệnh cải thiện tình trạng rối loạn tâm thần.
Liệu pháp sốc điện (ECT)
Liệu pháp sốc điện được sử dụng để điều trị rối loạn lưỡng cực cấp tính. Liệu pháp này được sử dụng cho phụ nữ có thai mắc rối loạn lưỡng cực, người có dấu hiệu loạn thần.
Biện pháp cải thiện sức khỏe tinh thần
Sức khỏe tinh thần tốt có thể được thúc đẩy bởi những điều tích cực trong cuộc sống như:
- Có một cơ thể khỏe mạnh, bằng cách ăn một chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên
- Ngủ đủ giấc và đảm bảo chất lượng giấc ngủ
- Mở lòng với bạn bè, người thân cũng như tham gia hoạt động cộng đồng
- Thiền định để bình ổn tâm trạng
- Nhận thức và yêu thương bản thân
- Học cách xả stress thông qua các hoạt động giải trí lành mạnh như tập thể dục, tâm sự với bạn bè, nghe nhạc,…
- Xây dựng một tâm lý mạnh mẽ thông qua các liệu pháp làm chủ suy nghĩ để giải quyết các khó khăn, sự cố trong cuộc sống.
Câu hỏi thường gặp
Các bệnh tâm lý thường gặp ở tuổi dậy thì
Các bệnh tâm lý hiếm gặp
Các yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý người bệnh
Các bệnh tâm lý phổ biến
Thông qua bài viết này, hi vọng bạn đã có thể cập nhật những kiến thức hữu ích về các bệnh tâm lý thường gặp và các dấu hiệu bệnh tâm lý. Nếu bạn và người thân có nghi ngờ mắc bệnh tâm lý, xin vui lòng đặt lịch khám với chuyên gia hoặc bác sĩ trên docosan.com.
