Viêm phế quản là bệnh hô hấp thường gặp ở trẻ, và bạn có biết tác hại của ô nhiễm không khí có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh này? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về mối liên hệ nguy hiểm kể trên và cách bảo vệ trẻ hiệu quả trong bối cảnh ô nhiễm không khí hiện nay.
Ô nhiễm không khí – Mối đe dọa hô hấp của trẻ
Viêm phế quản cấp (Acute Bronchitis – AB) là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp tính, thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi. Bệnh gây ra viêm và tắc nghẽn các tiểu phế quản, dẫn đến khó thở và các triệu chứng hô hấp khác.
Trong những năm gần đây, thế giới chứng kiến sự gia tăng đáng báo động của các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí, đặc biệt là ở trẻ em. Ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, ô nhiễm không khí là tác nhân môi trường quan trọng gây ra bệnh lý đường hô hấp. Theo đó, bụi mịn, khí độc và các chất gây ô nhiễm khác đang trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các vấn đề hô hấp ở trẻ nhỏ, trong đó có viêm phế quản cấp.
Vì sao trẻ em đặc biệt dễ bị tổn thương bởi ô nhiễm không khí?
Trẻ em không phải là những “người lớn thu nhỏ”. Về mặt thể chất, cơ thể trẻ phát triển chưa hoàn thiện khiến trẻ dễ tổn thương hơn khi tiếp xúc với các yếu tố độc hại như khói bụi, hóa chất, khí độc,… Có 4 nguyên nhân chính khiến trẻ em là đối tượng cần được quan tâm hơn cả trong bối cảnh ô nhiễm không khí như hiện nay:
- Tốc độ thở nhanh hơn:
Trẻ em có nhịp thở nhanh hơn người lớn, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Điều này đồng nghĩa với mỗi nhịp hô hấp, trẻ hít vào một lượng không khí lớn hơn so với trọng lượng cơ thể. Do đó, trẻ cũng hít vào nhiều chất ô nhiễm hơn so với người lớn. Ngoài ra, trẻ em thường thở bằng miệng nhiều hơn người lớn, đặc biệt là khi hoạt động thể chất. Thở bằng miệng bỏ qua quá trình lọc không khí tự nhiên của mũi, khiến các chất ô nhiễm dễ dàng xâm nhập vào phổi hơn.
- Phổi đang phát triển:
Ở trẻ em, các cấu trúc phổi như phế nang, đường dẫn khí,… vẫn chưa hoàn thiện như người lớn. Do đó, phổi dễ bị tổn thương hơn khi tiếp xúc với các tác nhân ô nhiễm bên ngoài. Đặc biệt là trẻ sơ sinh, tiếp xúc quá lâu với không khí ô nhiễm có thể gây tổn thương lâu dài và ảnh hưởng chức năng hô hấp vĩnh viễn.
- Chiều cao của trẻ:
Trẻ em chưa phát triển chiều cao nên thường ở gần mặt đất hơn so với người lớn – nơi tập trung nhiều chất ô nhiễm nặng như bụi mịn, khói xe và các chất độc hại khác. Các chất này thường có tỷ trọng nặng hơn không khí và có xu hướng lắng xuống gần mặt đất, khiến trẻ em hít phải nồng độ cao hơn.
- Hệ miễn dịch non yếu:
Ô nhiễm không khí có thể làm suy yếu hệ miễn dịch của trẻ – vốn đã rất “mỏng manh” do trẻ chưa phát triển hoàn thiện. Do đó, trẻ rất dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp hơn người lớn như viêm phổi, viêm phế quản. Ngoài ra, một số chất ô nhiễm có thể gây ra phản ứng viêm trong cơ thể trẻ, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp mãn tính.
Những yếu tố trên đã phần nào cho thấy trẻ em là đối tượng nhạy cảm và rất dễ bị tổn thương bởi ô nhiễm không khí. Do đó, việc giữ không khí trong lành và bảo vệ trẻ em trước môi trường ô nhiễm đóng vai trò vô cùng quan trọng để đảm bảo sức khỏe và sự phát triển của trẻ.
Ô nhiễm không khí gây ra bệnh gì cho trẻ em?
Ô nhiễm không khí được ví như “kẻ thù” thầm lặng gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cho trẻ em, đặc biệt là các bệnh về đường hô hấp. Dưới đây là các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí thường gặp nhất:
Các bệnh về đường hô hấp thường gặp do ô nhiễm không khí
Ô nhiễm không khí là nguyên nhân chính gây ra hoặc làm trầm trọng thêm triệu chứng của các bệnh lý sau:
- Viêm mũi dị ứng: Các chất ô nhiễm như bụi mịn, phấn hoa, nấm mốc có thể gây kích ứng niêm mạc mũi, dẫn đến các triệu chứng như hắt hơi, sổ mũi, ngứa mũi và nghẹt mũi.
- Viêm họng: Ô nhiễm không khí làm khô và kích ứng niêm mạc họng, gây ra các triệu chứng như đau họng, ho và khàn tiếng.
- Viêm phế quản: Các chất ô nhiễm trong không khí có thể gây viêm và co thắt phế quản, dẫn đến khó thở, ho và thở khò khè.
- Hen suyễn: Ô nhiễm không khí là một trong những tác nhân kích hoạt cơn hen suyễn ở trẻ em. Các chất độc hại có thể làm tăng viêm và co thắt đường thở, gây ra các triệu chứng như khó thở, ho và tức ngực.
- Viêm phổi: Trong trường hợp nghiêm trọng, ô nhiễm không khí có thể làm tăng nguy cơ mắc viêm phổi ở trẻ – một trong những bệnh lý nhiễm trùng đường hô hấp nguy hiểm, có thể gây tử vong.
Tác động trực tiếp đến bệnh
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa ô nhiễm không khí và số ca nhập viện do viêm phế quản cấp ở trẻ em. Theo đó, các chất độc trong không khí ô nhiễm là nguyên nhân gây nên viêm phế quản cấp bao gồm:
- NO2 (nitơ dioxide): NO2 có thể gây viêm đường hô hấp và làm tăng tính nhạy cảm của phổi đối với các tác nhân gây bệnh khác.
- PM2.5 (bụi mịn): Các hạt bụi siêu nhỏ có thể xâm nhập sâu vào nhu mô phổi, gây viêm và tổn thương mô phổi.
- CO (carbon monoxide): Khí CO có thể làm giảm khả năng vận chuyển oxy của máu, gây khó thở và các kích ứng đường hô hấp khác.
Nguy cơ mắc các bệnh hô hấp mãn tính kéo dài đến tuổi trưởng thành
Tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể gây ra những tổn thương phổi không thể phục hồi, dẫn đến các bệnh hô hấp mãn tính như hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) ở tuổi trưởng thành.
Nghiên cứu của Cơ quan Phòng ngừa Hen suyễn và Dị ứng mạt bụi của Hà Lan (Dutch Prevention and Incidence of Asthma and Mite Allergy – PIAMA) phát hiện ra rằng, tỷ lệ mắc hen suyễn cao hơn ở trẻ em và thanh thiếu niên dưới 20 tuổi nếu trẻ tiếp xúc thường xuyên với không khí ô nhiễm ở nơi cư trú.
Tăng nguy cơ bệnh vào mùa lạnh
Vào mùa lạnh, hiện tượng nghịch nhiệt xảy ra khi lớp không khí lạnh bị kẹt lại gần mặt đất, ngăn cản sự lưu thông của không khí. Tình trạng này khiến các chất ô nhiễm như bụi mịn PM2.5, khí NO2, SO2… bị giữ lại, làm tăng nồng độ ô nhiễm không khí. Ngoài ra, nhu cầu sử dụng thiết bị sưởi ấm tăng cao cũng khiến tình trạng ô nhiễm trở nên trầm trọng hơn.
Mặt khác, không khí lạnh và khô làm giảm độ ẩm của niêm mạc đường hô hấp, khiến trẻ dễ bị kích ứng và nhiễm trùng hơn. Chính vì những lý do này, mùa lạnh là thời điểm số ca bệnh lý đường hô hấp tăng cao nhất trong năm ở cả người lớn lẫn trẻ em.
Độ tuổi dễ mắc bệnh
Theo thống kê, trẻ em trong độ tuổi từ 6 – 14 là đối tượng dễ mắc bệnh hô hấp do ô nhiễm không khí nhất. Nguyên nhân là do:
- Trẻ em trong độ tuổi đi học thường xuyên tiếp xúc với nhiều đối tượng trong trường học, lớp học, sân chơi… Điều này tạo điều kiện cho các bệnh lây truyền qua đường hô hấp dễ dàng lây lan.
- Các hoạt động ngoại khóa, thể thao ngoài trời cũng khiến trẻ tiếp xúc nhiều hơn với không khí ô nhiễm.
- Việc di chuyển đến trường bằng xe buýt, xe máy… cũng làm tăng nguy cơ hít phải khói bụi và khí thải từ các phương tiện giao thông.
- Hệ miễn dịch của trẻ vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, chưa đủ mạnh để chống lại các tác nhân gây bệnh.
- Trẻ em thường có thói quen đưa tay lên miệng, mũi, mắt.
- Thiếu ý thức vệ sinh cá nhân (không rửa tay thường xuyên, không che miệng khi ho, hắt hơi…) cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Hậu quả lâu dài của ô nhiễm không khí đến sức khỏe trẻ em
Ô nhiễm không khí không chỉ gây ra các bệnh lý đường hô hấp cấp tính ở trẻ mà còn để lại những hậu quả lâu dài, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của trẻ khi trưởng thành.
- Ảnh hưởng đến chức năng phổi:
Tiếp xúc lâu dài với ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn PM2.5, có thể giảm chức năng phổi và tổn thương phổi vĩnh viễn. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trẻ em sống trong môi trường ô nhiễm có giá trị FEV1 (thể tích thở ra tối đa trong 1 giây) và FVC (dung tích sống gắng sức) thấp hơn khi trưởng thành. Điều này đồng nghĩa với việc phổi của trẻ hoạt động kém hiệu quả hơn, gây khó thở và giảm khả năng vận động.
- Nguy cơ viêm phế quản mãn tính:
Trẻ em bị viêm phế quản cấp do ô nhiễm không khí có nguy cơ cao tiến triển viêm phế quản mãn tính về lâu dài. Các triệu chứng như ho dai dẳng, khò khè và khó thở có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
- Các bệnh mãn tính khác:
Ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch như tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, đột quỵ,… Đặc biệt, bụi mịn PM2.5 là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến ung thư phổi ở người trưởng thành.
- Tác động thần kinh và nhận thức:
Ô nhiễm không khí có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ, gây ra các vấn đề về nhận thức như: Giảm khả năng tập trung, giảm trí nhớ, giảm khả năng kiểm soát cảm xúc,… ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển toàn diện của trẻ.
- Vấn đề sức khỏe tâm thần:
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trẻ em sống trong môi trường ô nhiễm có nguy cơ cao mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo âu và trầm cảm. Bên cạnh đó, ô nhiễm không khí có thể gây căng thẳng và lo lắng, ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi của trẻ.
Biện pháp phòng ngừa tác hại của ô nhiễm không khí cho trẻ
Ô nhiễm không khí đã và đang trở thành vấn đề sức khỏe toàn cầu, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển của trẻ em nói riêng và loài người nói chung. Tuy nhiên, chúng ta hoàn toàn có thể bảo vệ con em mình bằng những biện pháp phòng ngừa hiệu quả dưới đây:
Theo dõi chất lượng không khí (AQI)
AQI là chỉ số chất lượng không khí, dùng để phản ánh mức độ ô nhiễm không khí hiện tại hoặc dự báo mức độ ô nhiễm không khí trong tương lai. Hiện nay, có rất nhiều ứng dụng, trang web cung cấp chỉ số AQI mà bạn đọc có thể theo dõi như AirVisual, PAM Air… Ngày 12/11/2019, Tổng cục Môi trường đã ban hành Quyết định số 1459/QĐ-TCMT về việc Hướng dẫn kỹ thuật tính toán và công bố chỉ số chất lượng không khí Việt Nam (VN_AQI) như sau:
| Khoảng giá trị AQI | Chất lượng không khí | Hành động khuyến nghị |
| 0 – 50 | Tốt | Không cần biện pháp phòng ngừa đặc biệt. |
| 51 – 100 | Trung bình | Hạn chế hoạt động ngoài trời của trẻ nhạy cảm. |
| 101 – 150 | Kém | Trẻ nhạy cảm nên ở trong nhà, hạn chế hoạt động ngoài trời. |
| 151 – 200 | Xấu | Trẻ em nên ở trong nhà, hạn chế hoạt động ngoài trời. |
| 201 – 300 | Rất xấu | Trẻ em nên ở trong nhà, hạn chế hoạt động ngoài trời. |
| 301 – 500 | Nguy hại | Trẻ em nên ở trong nhà, tránh mọi hoạt động ngoài trời. |
Sử dụng khẩu trang đúng cách
Các loại khẩu trang y tế thông thường không đủ khả năng lọc bụi mịn. Phụ huynh nên cho trẻ đeo khẩu trang N95 hoặc N99 được chứng minh có khả năng lọc bụi mịn PM2.5 hiệu quả.
Ba mẹ cần đảm bảo khẩu trang đeo vừa vặn với khuôn mặt trẻ, che kín mũi và miệng. Trẻ cần thay khẩu trang thường xuyên, nhất là khi khẩu trang bị bẩn hoặc ẩm ướt. Trẻ tuyệt đối không chạm tay vào mặt trong của khẩu trang để tránh nhiễm bẩn, tăng nguy cơ lây bệnh.
Sử dụng thẻ lọc không khí – khử mùi ion e air Card Plus phòng tránh bệnh hô hấp
Thẻ lọc không khí – khử mùi ion e air Card Plus là giải pháp hiệu quả giúp loại bỏ bụi mịn, vi khuẩn, virus và các tác nhân gây ô nhiễm khác trong không khí. Sản phẩm hoạt động bằng cách phát ra ion âm có khả năng bám dính vào các tác nhân kể trên, từ đó ngăn cản chúng tiếp xúc với hệ hô hấp của trẻ.
Bên cạnh vai trò bảo vệ sức khỏe, thẻ còn có khả năng khử mùi hôi trong không gian hẹp như tủ lạnh, xe hơi. Để biết thêm chi tiết về sản phẩm, quý bạn đọc có thể truy cập tại đây hoặc liên hệ với Docosan để được tư vấn.
Chế độ dinh dưỡng tăng cường sức đề kháng
Ba mẹ cần bổ sung thêm các loại thức ăn sau trong khẩu phần ăn của trẻ:
- Thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, kiwi, bông cải xanh, cà chua…) để tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ tế bào khỏi tác động tiêu cực của hóa chất độc hại từ môi trường.
- Thực phẩm giàu vitamin D (thịt, cá, lòng đỏ trứng, sữa,…): Có tác dụng hỗ trợ chức năng phổi, giảm nguy cơ mắc bệnh hô hấp.
- Rau xanh và trái cây: Cung cấp vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa, giúp tăng cường sức đề kháng.
Ba mẹ nên ưu tiên các loại thực phẩm tươi, sạch, có nguồn gốc rõ ràng. Đồng thời, hạn chế cho trẻ ăn các loại thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, đồ ngọt và nước ngọt có ga.
Vệ sinh cá nhân và môi trường sống
Trẻ cần học cách rửa tay và rửa mặt thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, rửa mặt sạch sẽ sau khi đi ra ngoài. Ba mẹ vệ sinh mũi cho bé hàng ngày bằng nước muối sinh lý để loại bỏ bụi bẩn và chất ô nhiễm. Nhà cửa cũng cần được lau dọn thường xuyên, hút bụi và giữ không gian sống sạch sẽ, thoáng đãng.
Câu hỏi liên quan
Ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến trẻ em như thế nào?
Ô nhiễm không khí ảnh hưởng nghiêm trọng đến trẻ em do hệ hô hấp và miễn dịch của trẻ còn non yếu. Theo đó, sống trong môi trường ô nhiễm không khí lâu dài có thể khiến trẻ mắc các bệnh về đường hô hấp như viêm phế quản, hen suyễn, viêm phổi,… và các bệnh lý mạn tính khác.
Những bệnh nào ở trẻ em liên quan đến ô nhiễm không khí?
Các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí thường gặp gồm viêm phế quản, hen suyễn, viêm phổi, viêm mũi dị ứng và các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp khác. Về lâu dài, ô nhiễm không khí còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như tim mạch, đột quỵ, ung thư phổi và các vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Chỉ số AQI bao nhiêu là nguy hiểm cho trẻ em?
AQI trên 100 (mức Không lành mạnh) đã bắt đầu gây hại cho trẻ em, đặc biệt là trẻ có bệnh hô hấp. Khi AQI trên 150 (Rất không lành mạnh), cần hạn chế tối đa việc trẻ ra ngoài.
Khẩu trang y tế thông thường có lọc được bụi mịn PM2.5 không?
Khẩu trang y tế thông thường không lọc được bụi mịn PM2.5 do kích thước lỗ lọc quá lớn. Để bảo vệ trẻ tốt hơn khỏi bụi mịn, ba mẹ nên cho trẻ sử dụng khẩu trang chuyên dụng như N95 hoặc N99 có khả năng lọc được các hạt bụi siêu nhỏ. Ngoài ra, ba mẹ cần hướng dẫn trẻ đeo khẩu trang đúng cách để tránh lây nhiễm và phát huy khả năng bảo vệ sức khỏe của vật dụng này.
Xem thêm:
- Viêm phế quản cấp J20 là bệnh gì, có nguy hiểm không?.
- Viêm phế quản triệu chứng và cách điều trị cần biết.
- Các bệnh lây qua đường hô hấp thường gặp – Top 5 bệnh.
- Các bệnh về đường hô hấp ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?.
Hy vọng bài viết trên đây đã giúp quý bạn đọc hiểu rõ về tác hại của ô nhiễm không khí và mối liên hệ mật thiết giữa ô nhiễm không khí và viêm phế quản ở trẻ em. Mong rằng mỗi người trong chúng ta đều có ý thức bảo vệ môi trường và bảo vệ không khí trong lành bằng các biện pháp thiết thực, không chỉ vì sức khỏe chúng ta mà còn cho cả cộng đồng. Nếu bạn thấy bài viết hay và bổ ích, hãy chia sẻ cho nhiều người cùng biết hơn nhé!
Nguồn tham khảo:
1. Air Pollution and Bronchitis: Childhood Exposure, Lifelong Consequences.
- Link tham khảo: https://www.atsjournals.org/doi/10.1164/rccm.202407-1278ED.
- Ngày tham khảo: 07/03/2025.
2. Exposure to traffic-related air pollution and acute bronchitis in children: season and age as modifiers.
- Link tham khảo: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29440305/.
- Ngày tham khảo: 07/03/2025.
3. Air pollution exposure during childhood linked directly to adult bronchitis symptoms in new research.
- Link tham khảo: https://keck.usc.edu/news/air-pollution-exposure-during-childhood-linked-directly-to-adult-bronchitis-symptoms-in-new-research/.
- Ngày tham khảo: 07/03/2025.
