Viêm phế quản cấp là chứng bệnh về đường hô hấp xảy ra khi các phế quản bị viêm sẽ dẫn đến tổn thương lớp tế bào phủ mặt trong lòng ống phế quản, phù nề tổ chức dưới niêm mạc, co thắt các cơ trơn dưới lớp mô này và tiết dịch vào lòng ống phế quản dẫn tới các hiện tượng như ho, khò khè, có đờm… Bệnh xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau và có khả năng trở thành thể mãn tính nếu không được điều trị dứt điểm. Hãy cùng Doctor có sẵn tìm hiểu rõ hơn trong nội dung dưới đây.
Tóm tắt nội dung
Viêm phế quản cấp là gì?
Việt Nam nằm ở vùng xích đạo, thời tiết đặc trưng bởi sự nóng ẩm ở và thay đổi rõ rệt về nhiệt độ giữa mùa đông và mùa hè, mùa khô và mùa mưa. Ngoài ra hiện tượng ô nhiễm không khí ở cả 3 miền Bắc Trung Nam ngày càng gia tăng đáng kể. Vì vậy, khả năng nhiễm các bệnh về hô hấp cũng rất cao ở tất cả mọi người. Phổ biến là cảm lạnh thông thường, viêm phế quản, hen phế quản, viêm tiểu phế quản, viêm phổi… Trong đó, viêm phế quản cấp là hay gặp nhất
Phế là phổi, quản là cái ống, phế quản là ống dẫn không khí vào trong phổi. Hệ thống phế quản trông giống như hệ thống cành cây, chia ra nhiều cành, nhiều nhánh từ lớn tới nhỏ để dẫn khí vào phổi. Trong đó có hai nhánh lớn nhất gọi là phế quản gốc phải và trái. Khi các phế quản này bị viêm sẽ dẫn đến tổn thương lớp tế bào phủ mặt trong lòng ống phế quản, phù nề tổ chức dưới niêm mạc, co thắt các cơ trơn dưới lớp mô này và tiết dịch vào lòng ống phế quản dẫn tới các hiện tượng như ho, khò khè, có đờm…
Viêm phế quản cấp là tình trạng viêm nhiễm cấp tính của niêm mạc phế quản ở người trước đó không có tổn thương. Viêm phế quản là bệnh lành tính, khỏi hoàn toàn không để lại di chứng.
Dấu hiệu viêm phế quản cấp
Viêm phế quản cấp do virus điển hình bằng triệu chứng viêm long đường hô hấp trên với các triệu chứng như hắt hơi, sổ mũi, viêm mũi họng. Tổn thương viêm lan xuống đường hô hấp dưới biểu hiện bằng ho khan, ho từng cơn, ho ông ổng. Toàn phát bệnh biểu hiện bằng 2 giai đoạn:
- Giai đoạn khô: Cảm giác bỏng rát sau xương ức, cảm giác này tăng lên khi ho, đau ngực nguồn gốc do cơ vì liên tục. Ho khan, ho ông ổng, ho thành từng cơn, khàn tiếng. Sốt khoảng 38 ° C, mệt mỏi đau mình mẩy, biếng ăn. Khám phổi lúc đầu bình thường, sau có thể thấy có tải rác ran rít, ran ngáy. Giai đoạn này kéo dài khoảng 3-4 ngày sau đó sẽ chuyển sang giai đoạn ướt.
- Giai đoạn ướt: Cảm giác đau sau xương ức giảm dần rồi mất hẳn, khó thở nhẹ, ho khạc đờm nhầy hoặc đờm vàng mủ. Nghe phổi có ran rít, ran ngáy, gõ phổi không thấy vùng đục. Giai đoạn này kéo dài khoảng 4-5 ngày, khoảng 10 ngày thì khỏi hẳn. Tuy nhiên, một số người vẫn ho khanh nhiều tuần do tăng phản ứng thế quản sau nhiễm trùng. Đôi khi bệnh xuất hiện rất rầm rộ có thể sốt cao, ho nhiều, ho máu, nhất là ở những người hút thuốc lá lớn tuổi, những người này cần chú ý tìm ung thư phổi phế quản, kể cả khi trên phim Xquang không có dấu hiệu gì.
Nếu chụp X-quang phổi trong viêm phế quản cấp thường không có dấu hiệu gì đặc biệt. Khi xét nghiệm máu, bạch cầu và máu lắng tăng vừa phải. Cấy đờm thấy nhiều loại vi khuẩn nhưng không có giá trị chẩn đoán bệnh và ít được chỉ định.
Nguyên nhân viêm phế quản cấp
Nguyên nhân của bệnh viêm phế quản thường do nhiễm virus, vi khuẩn, hoặc cả hai.
- Viêm phế quản cấp do virus: Chiếm 50-90% trường hợp viêm phế quản cấp. Có trên 180 loại virus gây bệnh nhưng phổ biến nhất là Myxovirus (virus cún và á cúm), các Rhinovirus, Coronavirus, virus đại thực bào đường hô hấp, Adenovirus, Enterovirus và một số chủng Herpes virus (CMV, Varicellae).
- Viêm phế quản cấp do vi khuẩn: Ít gặp hơn virus, thường gặp một số vi khuẩn nội bào như Mycoplasma Pneumoniae, Chlamydia Pneumoniae (nguyên nhân của 25% các trường hợp viêm phế quản cấp), viêm phế quản cấp phế cầu và Hemophillus Influenzae thường ít gặp ở người lớn, hay đi kèm với các dấu hiệu ngoài đường hô hấp. Xét nghiệm 80-90% trường hợp không tìm thấy vi khuẩn ở bệnh nhân viêm phế quản cấp.
- Hít phải hơi độc: Khói thuốc lá, amoniac, axit, dung môi công nghiệp, hơi độc chiến tranh,…
- Yếu tố dị ứng: Viêm phế quản cấp ở trẻ em giống như cơn hen phế quản, ngoài ra cũng hay xảy ra ở người hen, mày đay, phù Quinck.
- Nguyên nhân thuận lợi:
- Thay đổi thời tiết, nhiễm lạnh đột ngột.
- Cơ thể suy mòn, còi xương, suy dinh dưỡng ở trẻ em, suy giảm miễn dịch.
- Ừ đọng phổi do suy tim.
- Các bệnh của phổi lao phổi, ung thư phổi.
- Môi trường ẩm thấp nhiều khói bụi.
Chẩn đoán viêm phế quản cấp
- Triệu chứng của viêm đường hô hấp trên: viêm họng đỏ, chảy nước mắt, nặng hơn có thể thấy viêm mũi mủ, viêm xoang, viêm amidan, viêm tai giữa.
- Triệu chứng của viêm đường hô hấp dưới: ho, khàn tiếng, thở khò khè, và dấu hiệu của viêm đường hô hấp trên, nghe phổi thấy ran rít, ran ngáy. Nặng hơn có thể thấy khó thở rõ rệt, co kéo lồng ngực, nhịp thở nhanh 30 lần/phút ở người lớn và trẻ từ 1-5 tuổi, nhịp thở nhanh trên 60 lần/phút ở trẻ sơ sinh. Nghe phổi có ran rít, ran ngáy, ran ẩm ở vùng đáy phổi.
Cần phân biệt viêm phế quản cấp với viêm phổi, hen phế quản, giãn phế quản bội nhiễm, dị vật đường thở, lao phổi, ung thư phổi, đợt cấp suy tim sung huyết thông qua một số triệu chứng khác các triệu chứng trên và qua xét nghiệm cận lâm sàng Xquang, siêu âm,…
Biến chứng của viêm phế quản cấp
Viêm phế quản cấp nói chung tiên lượng tốt, phần lớn khỏi bệnh hoàn toàn không để lại di chứng. Có thể lo ngại hơn ở một số người cơ địa suy hô hấp mạn, suy tim, hen phế quản và trong các trường hợp viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ.
Ở người lớn tuổi hệ thống miễn dịch suy giảm, tình trạng nhiễm trùng có thể lan đến tiểu phế quản tận và các phế nang gây viêm phổi cấp, tiên lượng có thể nặng hơn.
Tuy nhiên ở một số trường hợp, bệnh tái đi tái lại nhiều lần có thể dẫn đến giãn phế quản hoặc viêm tiểu phế quản tắc nghẽn, nhất là ở viêm phế quản cấp ở trẻ em.
Điều trị viêm phế quản cấp
Hơn 90% viêm phế quản là do virut do đó trong nhiều trường hợp, viêm phế quản không cần điều trị kháng sinh.
Liệu pháp kháng sinh
Chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ điểm nhiễm trùng do vi khuẩn như tình trạng xấu, sốt kéo dài, khạc đờm xanh, đờm vàng, hoặc đờm mủ, hoặc những trường hợp viêm phế quản cấp ở người có kèm bệnh tim, phổi, thận, gan, thần kinh cơ, suy giảm miễn dịch.
Người trên 65 tuổi có ho cấp tính kèm thêm hai hoặc nhiều hơn các dấu hiệu sau bệnh nhân nhập viện trong 1 năm trước, có đái tháo đường typ 1 hoặc typ 2, tiền sử suy tim xung huyết, hiện đang dùng corticoid uống.
Điều trị viêm phế quản cấp theo triệu chứng
- Triệu chứng sốt: Có hai loại thuốc hạ sốt: acetaminophen (paracetamol) và ibuprofen. Với ibuprofen chỉ dùng khi có hướng dẫn của bác sĩ. Dùng thuốc hạ sốt khi sốt cao (từ 38,5 độ trở lên). Với những trẻ có bệnh lý tim, phổi, thần kinh,… cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc hạ sốt. Tuyệt đối không dùng aspirin để hạ sốt cho trẻ em, người bị hen, người bị loét dạ dày – tá tràng… Chườm ấm các vùng trán, nách, bẹn.
- Triệu chứng ho: Ho là một phản xạ có lợi để tống đờm, vi khuẩn ra ngoài. Tuy nhiên, khi ho nhiều dẫn đến nôn ói, mất ngủ… Người bệnh nên uống nhiều nước giúp cải thiện việc ho, khạc đờm. Có thể dùng thêm các thuốc long đờm trong trường hợp có đờm đặc, hoặc khó khạc đờm. Người bệnh không nên dùng thuốc giảm ho, do các thuốc giảm ho thường làm giảm việc bài tiết đờm, do vậy làm chậm sự phục hồi của bệnh nhân. Khi điều trị tối ưu mà bệnh nhân còn ho nhiều, cần lưu ý tình trạng co thắt phế quản, hoặc cần lưu ý thêm các bệnh lý kèm theo như trào ngược dạ dày thực quản hoặc bệnh chưa được chẩn đoán chính xác.
- Sổ mũi, nghẹt mũi: Không dùng các thuốc kháng histamine và các thuốc chống sung huyết mũi để làm thông khô mũi vì nguy cơ tác dụng phụ cao. Việc vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý được khuyến khích. Phun hơi ẩm trong phòng ở có thể giúp giảm khô mũi. Đối với trẻ em, không cần khí dung nước muối hoặc thuốc giãn phế quản nếu trẻ không có khò khè, hoặc khò khè nhưng không đáp ứng với thuốc giãn phế quản.
- Thuốc long đờm: acetylcystein, bromhexin, carbocystein… Tuy nhiên hiệu quả của những thuốc này ở trẻ em khá hạn chế, chỉ phát huy tác dụng khi trẻ được uống đủ nước. Vì vậy khuyến khích trẻ uống nhiều nước là biện một pháp điều trị hỗ trợ quan trọng.
- Khí dung thuốc giãn phế quản: Có thể dùng thuốc giãn phế quản khí dung, tuy nhiên chỉ khí dung nếu tình trạng khò khè có cải thiện phần nào sau khí dung, do vậy cần thiết khí dung tại cơ sở y tế và bác sĩ sẽ đánh giá hiệu quả của thuốc. Không nên sử dụng các thuốc giãn phế quản đường uống vì hiệu quả thấp mà lại có tác dụng phụ như: run tay, hồi hộp, đánh trống ngực, đỏ mặt…
- Thuốc kháng virus: Không khuyến cáo sử dụng thường quy, tuy nhiên bác sĩ có thể cân nhắc nếu nghi ngờ tác nhân là virut cúm, thuốc kháng virut cúm nếu cho cần cho sớm trong 36 giờ đầu kể từ khi khởi phát triệu chứng.
Hầu hết các trường hợp bệnh viêm phế quản cấp tự giới hạn và khỏi sau 2-3 tuần. Một số có biến chứng như bội nhiễm vi khuẩn, viêm phổi. Những trường hợp này cần dùng kháng sinh để điều trị.
Phòng bệnh viêm phế quản cấp
Quá trình điều trị viêm phế quản cấp cần song song với việc phòng bệnh. Một số lưu ý phòng tránh mắc bệnh viêm phế quản cấp:
- Phòng bệnh viêm phế quản cấp cần cách ly người bệnh: Không tiếp xúc gần với người đang có biểu hiện viêm hô hấp, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, huấn luyện ho (khi ho phải ho vào khăn hoặc che miệng bằng vạt áo)…
- Vệ sinh các bề mặt: Vi khuẩn virus có thể dính trên bề mặt bàn ghế, sàn nhà, đồ chơi, áo quần… do đó cần thiết vệ sinh thường xuyên những vật dụng này.
- Uống nhiều nước, giữ ấm vào mùa đông
- Bổ sung vi chất: Nếu muốn bổ sung kẽm, vitamin C thì cần có sự hướng dẫn của bác sĩ.
- Tăng cường dinh dưỡng: Ăn đa dạng thực phẩm và tiêm phòng vaccin phòng bệnh.
Câu hỏi thường gặp về bệnh viêm phế quản
Trẻ em hay người lớn bị viêm phế quản nên ăn gì?
Khi bị viêm phế quản, bệnh nhân nên ăn những loại trái cây đa màu sắc, các loại quả họ quýt như: cam, quýt, bưởi,… sẽ cung cấp nguồn vitamin C dồi dào, tốt cho sức khỏe.Các món từ súp lơ xanh, nho, táo, cà chua, ớt chuông, bí đỏ,… cũng có thể cung cấp đa dạng nguồn vitamin cho cơ thể. Đặc biệt, thường xuyên uống nước ấm và giữ ấm vào mùa đông.
Viêm phế quản uống thuốc gì?
Hơn 90% viêm phế quản là do virut do đó trong nhiều trường hợp, viêm phế quản không cần điều trị kháng sinh. Tuy nhiên, các loại thuốc cần được bác sĩ thăm khám và kê đơn theo thể trạng và mức độ nghiêm trọng của bệnh
Bác sĩ điều trị viêm phế quản cấp
- TS-BS Lê Khắc Bảo là vị bác sĩ hô hấp có học vị tiến sĩ cao nhất tại Việt Nam hiện nay và hiện đang công tác tại Phòng khám chuyên khoa hô hấp Phổi Việt.
- ThS. BS. Hoàng Chân Phương có hơn 15 năm kinh nghiệm làm việc chuyên sâu trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh lý về hô hấp.
- Phòng khám Phổi Sài Gòn quy tụ đội ngũ chuyên gia là các Bác Sĩ Chuyên Khoa II và Tiến Sĩ Y Khoa chuyên ngành Bệnh Phổi & Lao.
Bài viết được tham khảo từ bác sĩ và các nguồn tư liệu đáng tin cậy trong và ngoài nước. Tuy nhiên, Doctor có sẵn Team khuyến khích bệnh nhân hãy tìm và đặt lịch khám với bác sĩ có chuyên môn để điều trị.
