Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em có nguy hiểm không? Điều trị ra sao?

Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em là một tình trạng bệnh lý vô cùng nguy hiểm, rất cần được quan tâm, đặc biệt trong tình hình kháng sinh ngày càng bị đề kháng gây nên khó khăn trong điều trị. Cùng Doctor có sẵn tìm hiểu về Nhiễm khuẩn huyết ở trẻ em, nguyên nhân, chẩn đoán, cách điều trị và phòng ngừa bệnh thông qua bài viết dưới đây.

Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em là gì?

Nhiễm khuẩn máu là một tình trạng nhiễm khuẩn cấp tính nặng do vi khuẩn lưu hành trong máy gây ra biểu hiện bằng các triệu chứng toàn thân có thể dẫn đến sốc nhiễm khuẩn và suy đa tạng với tỷ lệ tử vong rất cao (từ 20 – 50%).

Nguyên nhân gây nhiễm khuẩn máu ở trẻ em

Tác nhân thường gặp gây nhiễm khuẩn máu ở trẻ em thay đổi tùy theo tuổi và ổ nhiễm trùng nguyên phát. 

• Các vi khuẩn Gram dương gây bệnh thường gặp: Liên cầu nhóm B, phế cầu, tụ cầu vàng. 
• Các vi khuẩn Gram dương gây bệnh thường gặp: Haemophilus influenzae

Vi khuẩn gây máu nhiễm khuẩn ở trẻ em thường gặp cũng thay đổi tuỳ theo nhóm tuổi:

• Trẻ sơ sinh: Streptococcus nhóm B, E.coli, Listeria monocytogenes, Staphylococcus aureus
• Trẻ nhũ nhi: Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Meningococcus
• Trẻ lớn: Streptococcus pneumoniae, Meningococcus, Staphylococcus aureus, Enterobacteriaceae

Triệu chứng nhiễm khuẩn máu ở trẻ em

Các triệu chứng của nhiễm khuẩn huyết ở trẻ em có thể bao gồm một hay nhiều dấu hiệu dưới đây:

• Sốt hoặc hạ thân nhiệt (trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể có thân nhiệt thấp)
• Nhịp tim nhanh
• Thở nhanh
• Cảm thấy lạnh/lạnh tay chân
• Da sần sùi và nhợt nhạt
• Nhầm lẫn, chóng mặt hoặc mất phương hướng
• Hụt hơi
• Đau hoặc khó chịu
• Buồn nôn và ói mửa
• Giảm hoặc không có nước tiểu

Nhiều dấu hiệu và triệu chứng trong số này là phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ khi chúng bị bệnh. Đa số sẽ không phải nhiễm trùng huyết. Tuy nhiên, khi có nhiều hơn một trong số các dấu hiệu và triệu chứng này xảy ra cùng nhau, hoặc khi trẻ có dấu hiệu bất thường nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời. Nếu da của trẻ lạnh, nhợt nhạt hoặc có màu sắc hoặc dấu hiệu lạ, trẻ cớ phản ứng kém hoặc khó thở; hoặc nếu tã của con bạn khô hơn 12 giờ nên đưa bé đến phòng cấp cứu ngay lập tức.

Chẩn đoán nhiễm khuẩn máu ở trẻ em

Khám lâm sàng

• Dấu hiệu sinh tồn: mạch, huyết áp, nhiệt độ, nhịp thở, nước tiểu,…
• Mức độ tri giác
• Ổ nhiễm trùng: da, vết mổ, phổi
• Ban xuất huyết, hồng ban,…
• Tim mạch: phát hiện bệnh TBS
• Phổi phát hiện bất thường
• Bụng phát hiện điểm đau khu trú phản ứng thành bụng

Cận lâm sàng

• Bạch cầu máu tăng hoặc giảm, tiểu cầu giảm.
• Phết máu ngoại biên xem: bạch cầu dạng băng (band forms), không bào, thể Dohle, hạt độc.
• CRP/Procalcitonin máu tăng.
• Cấy máu, nhuộm Gram và cấy các bệnh phẩm khác để chẩn đoán tác nhân gây bệnh.

• Xét nghiệm đánh giá rối loạn chức năng cơ quan: khí máu động mạch, Bilirubin/máu, Creatinin/máu,…
• Xét nghiệm tìm ổ nhiễm trùng: Tổng phân tích nước tiểu, xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, X-quang, CT scan,…).

Chẩn đoán nghi ngờ

Nghi ngờ nhiễm khuẩn huyết ở trẻ em khi nhiều hơn hai trong số các dấu hiệu sau đây sau: 

• Sốt cao hoặc hạ thân nhiệt
• Tim nhanh
• Thở nhanh
• Bạch cầu >12.000/mm3 hay < 4.000/mm3

Chẩn đoán xác định

• Có các dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng gợi ý nhiễm khuẩn máu ở trẻ, có triệu chứng ổ nhiễm khuẩn khởi điểm hoặc có tình trạng nhiễm khuẩn nặng có hoặc không kèm theo sốc.
• Cấy máu dương tính là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết.
• Cấy các bệnh phẩm khác của ổ nhiễm khuẩn khởi điểm hoặc ổ nhiễm khuẩn thứ phát.

Điều trị nhiễm khuẩn máu ở trẻ em

Nguyên tắc điều trị

• Điều trị sốc nếu có.
• Điều trị kháng sinh ban đầu sớm và phù hợp, tiếp theo tùy đáp ứng lâm sàng và kết quả vi sinh (cấy máu trước khi dùng kháng sinh).
• Điều trị biến chứng.

Điều trị ban đầu

Điều trị sốc nhiễm trùng (tham khảo thêm về sốc nhiễm trùng)

• Nhanh chóng khôi phục thể tích tuần hoàn bằng dung dịch điện giải, đại phân tử, liều 20ml/kg truyền TM nhanh. Trong trường hợp sốc nặng có thể truyền tối đa 60 ml/kg/giờ và xem xét chỉ định CVP.
• Nếu không đáp ứng và CVP bình thường hoặc cao thì dùng thuốc vận mạch: Dopamine và Dobutamine. Liều Dopamin 5 – 10ug/kg/phút, tối đa 10ug/kg/ phút; Dobutamin 5 – 15 ug/kg/phút. Trong trường hợp thất bại với Dopamin, Dobutamin có thể phối hợp Dobutamin với Noradrenalin liều thấp 0,02 – 0,05 ug/kg/phút (tối đa 1ml/giờ).

Điều trị kháng sinh ban đầu (trước khi có kết quả phân lập vi khuẩn và kháng sinh đồ)

Cần dùng kháng sinh đường tĩnh mạch sớm ngay sau khi cấy máu. Chọn lựa kháng sinh tốt nhất tuỳ theo tác nhân. Nhưng kết quả cấy máu thường chậm do đó thực tế chọn kháng sinh dựa vào kinh nghiệm. Các yếu tố cân nhắc trong lựa chọn kháng sinh:

– Ổ nhiễm khuẩn hoặc nghi ngờ:

Ổ nhiễm khuẩn:	Vi khuẩn:	Kháng sinh:
Nhiễm trùng tiểu	Vi khuẩn Gr (-), Enterococcus	Cefotaxime hoặc Ceftriaxone
Nhiễm trùng tiêu hóaGan mật	Vi khuẩn Gr (-), Enterbacteriacea	Cefotaxime/CeftriaxoneHoặc Fluoroquinolone (Ciprofloxacin hoặc Pefloxacine)Hoặc Carbapenem (Imipenem/ Meropenem) khi có sốc nhiễm khuẩn- Cần phối hợp Aminoglycoside (Gentamycin/ Amikacin)- Có thể thêm Metronidazole nếu nghi vi khuẩn kỵ khí
Nhọt da, áp xe,viêm phổi có bóng khí	Tụ cầu	Oxacilline hoặc Clindamycin hoặc Cephalosporin thế hệ 1 + Gentamycine- Dùng Vancomycine nếu nghi ngờ MRSA hoặc đang sốc
Viêm phổi cộng đồng	H.influenzae, S.pneumoniae	Cefotaxime/Ceftriaxone + Aminoglycoside
Nhiễm trùng huyết não mô cầu	N. meningitidis	Cefotaxime/Ceftriaxone
Nhiễm trùng ổ bụng sau phẫu thuật	VK Gram (-) VK kỵ khí	Cefotaxime/Ceftriaxone hoặc Fluoroquinolonehoặc Ertapenem khi có sốc nhiễm khuẩnphối hợp với Aminoglycosidethêm Metronidazole khi nghi ngờ VK kỵ khí

Nhiễm khuẩn cộng đồng hay bệnh viện (nhiễm khuẩn bệnh viện thường do vi khuẩn đa kháng).

– Nhiễm khuẩn bệnh viện:

• Thường gây ra bởi vi khuẩn đa kháng như Klebsiella, Pseudomonas, Acinetobacter,… 
• Bắt đầu với kháng sinh phổ rộng và thường cần phối hợp kháng sinh để tăng mức độ diệt khuẩn, sau đó áp dụng liệu pháp xuống thang. Sau 48 – 72 giờ tùy đáp ứng lâm sàng và kết quả vi sinh sẽ chọn lựa kháng sinh phổ hẹp phù hợp.
• Kháng sinh: Imipenem/meropenem hoặc Quinolon hoặc Ticarcillin – clavulanic acid hoặc Cefoperazone-Sulbactam 土  Amikacin (phối hợp thêm Vancomycin nếu nghi do tụ cầu).

– Nhiễm khuẩn cộng đồng không tìm thấy ổ nhiễm khuẩn: 

• Trẻ trước đó bình thường:
  • Trẻ < 2 tháng tuổi:
    • Ampicillin + Gentamycin + Cefotaxim.
    • Nếu có kèm sốc: Quinolone hoặc Ceftazidime hoặc Cefepim hoặc Imipenem/meropenem.
    • Nếu nghi tụ cầu: Cefotaxime + Oxacillin  Gentamicin. Nếu có sốc thay Oxacillin bằng Vancomycin.
  • Trẻ > 2 tháng tuổi:
    • Cefotaxime hoặc Ceftriaxone hoặc Quinolone 土 Gentamycin.
    • Nếu có kèm sốc: Quinolone hoặc Ceftazidime hoặc Cefepim hoặc Imipenem/meropenem.
    • Nếu nghi tụ cầu: Thêm Oxacillin hoặc Vancomycin khi có sốc
• Trên cơ địa suy giảm miễn dịch hoặc giảm bạch cầu hạt:
  • Cefotaxime hoặc Ceftriaxone hoặc Ceftazidime hoặc Fluoroquinolones 土 Amikacin.
  • Nếu có kèm sốc: Dùng Imipenem/meropenem 土 Amikacin
  • Nếu nghi ngờ tụ cầu: Thêm Oxacillin hoặc Vancomycin khi có sốc.
  • Lựa chọn kháng sinh tuỳ thuộc kết quả soi và nhuộm Gram mẫu bệnh phẩm, và tình hình đề kháng kháng sinh tại địa phương, bệnh viện, khoa,…

Điều trị biến chứng

• Rối loạn đông máu: Truyền tiểu cầu và huyết tương đông lạnh, kết tủa lạnh
• Toan chuyển hoá: Thường là hậu quả của sốc nên cần điều trị tích cực sốc nhiễm trùng tránh để sốc kéo dài. Trường hợp toan hóa máu nặng cần điều chỉnh bằng Bicarbonate.

Điều trị khác

• Lọc máu liên tục: Khi bệnh nhân thiểu niệu từ 24 giờ trở lên hoặc Creatinin > 0,4 mmol/L hoặc tăng >0,1 mmol/L/ngày
• Corticoid liều cao tĩnh mạch: Nhiều nghiên cứu cho thấy hiệu quả chưa rõ ràng và có thể làm tăng nguy cơ bội nhiễm, xuất huyết.

Điều trị tiếp theo:

• Sau 48 – 72 giờ đánh giá lại đáp ứng kháng sinh dựa vào lâm sàng và kết quả vi sinh. Sau đó sử dụng kháng sinh theo kết quả cấy máu, kháng sinh đồ và đáp ứng lâm sàng của bệnh nhân
• Phần lớn kết hợp kháng sinh chỉ cần thiết ở 3 – 5 ngày đầu điều trị để tăng khả năng diệt khuẩn, giảm đề kháng.
• Thời gian điều trị kháng sinh trung bình 10 – 14 ngày hoặc kéo dài hơn tùy ổ nhiễm khuẩn, tác nhân gây bệnh hoặc đáp ứng lâm sàng.
• Ngưng kháng sinh sau khi đủ ngày điều trị kèm bệnh nhân hết sốt, tổng trạng tốt, chỉ số xét nghiệm nhiễm khuẩn trở về bình thường.

Nên điều trị nhiễm khuẩn máu ở trẻ em ở đâu?

Nhiễm khuẩn máu ở trẻ là một trường hợp cấp cứu y tế cần được chẩn đoán và điều trị nhanh chóng. Nếu trẻ có các dấu hiệu hoặc triệu chứng nghi ngờ cần nhanh chóng đứa trẻ đến khám và điều trị tại các bệnh viện uy tín như Bệnh viện Nhi Trung Ương, Bệnh viện Nhi đồng thành phố, Bệnh viện nhi đồng 1, Bệnh viện nhi đồng 2,…

Phòng ngừa nhiễm khuẩn máu ở trẻ em

• Chìa khóa để ngăn ngừa nhiễm khuẩn huyết ở trẻ em là ngăn ngừa nhiễm khuẩn xảy ra ngay từ đầu và điều trị nhiễm khuẩn nhanh chóng và hiệu quả nhất có thể. Giống như đột quỵ, máu nhiễm khuẩn ở trẻ em là một trường hợp cấp cứu y tế cần được chẩn đoán và điều trị nhanh chóng.
• Tiêm chủng đầy đủ cho trẻ em để ngăn ngừa bệnh tật. Nếu trẻ không thể tiêm phòng sau khi đã cân nhắc lợi ích và nguy cơ, những người tiếp xúc thường xuyên với trẻ nên được tiêm phòng để mang lại “miễn dịch cộng đồng.
• Nguy cơ bị nhiễm trùng cũng giảm xuống khi rửa tay đúng cách. Rửa tay kỹ lưỡng, đúng cách và thường xuyên bằng xà phòng và nước hoặc các sản phẩm không chứa xà phòng sẽ làm giảm số lượng mầm bệnh có thể xâm nhập vào cơ thể của trẻ.
• Chăm sóc, vệ sinh đúng cách tất cả các vết thương cũng làm giảm nhiễm trùng, ngay cả vết xước hoặc vết cắt nhỏ nhất. Làm sạch kỹ lưỡng bằng nước, nước muối hoặc cồn sẽ giúp loại bỏ vi khuẩn ở vết thương.
• Dinh dưỡng cũng đóng một vai trò trong việc duy trì sức khỏe. Trẻ bị suy dinh dưỡng có nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cao hơn.

---

Câu hỏi thường gặp

---

Nhiễm khuẩn máu ở trẻ em là một bệnh lý nguy hiểm ảnh hưởng đến nhiều cơ quan, có khả năng đe dọa tính mạng, cần được chẩn đoán và điều trị nhanh chóng. 

Hy vọng rằng thông qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn rõ hơn về nhiễm khuẩn máu ở trẻ em. Nếu bạn hoặc người thân của bạn có những thắc mắc về bệnh nhiễm khuẩn máu, xin vui lòng đặt lịch khám với chuyên gia hoặc bác sĩ tâm lý trên docosan.com.

• https://www.medicalnewstoday.com/articles/sepsis-in-baby
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10169116/
• https://emedicine.medscape.com/article/972559-overview