Tăng kali máu là một rối loạn điện giải thường gặp ở những khoa cấp cứu, có thể gây tử vong nếu không điều trị kịp thời. Kali là một chất điện giải cần thiết giúp cho cơ thể hoạt động bình thường. Kali đặc biết quan trọng với hệ thần kinh, cơ bắp và cả trái tim. Tuy nhiên, việc kali trong máu tăng quá cao có thể gây hại cho cơ thể. Hãy cùng Docosan tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây.
Tóm tắt nội dung
Tăng kali máu là gì?
Tổng lượng kali trong cơ thể bình thường nằm trong giới hạn từ 3,5-5,0 mmol/l. Trái ngược với natri – đồng thời cũng là một chất điện giải quan trọng đối với cơ thể – phần lớn nằm ngoài tế bào, kali 98% nằm ở trong tế bào. Sự khác biệt trong phân bố giữa 2 cation này được điều chỉnh bởi bơm Na-K-ATPase ở màng tế bào, bơm vận chuyển natri ra ngoài tế bào và đưa kali vào trong tế bào với tỉ lệ 3:2.
Thông thường, thận giữ vai trò giúp cân bằng kali máu bằng cách thải lượng kali dư thừa ra ngoài cơ thể. Nhưng vì nhiều lý do, mức độ kali trong máu có thể tăng quá cao. Hiện tượng này được gọi là tăng kali máu, được xác định khi lượng kali trong máu lớn hơn 5 mmol/l. Mức kali cao hơn 5,5 mmol/l là rất cao và trên 6 mmol/l có thể đe dọa tính mạng. Ngoài ra mức độ nặng của tăng kali máu còn phụ thuộc vào các rối loạn điện tim đi kèm.
Dù bị tăng kali máu nhẹ hay nặng, người bệnh cũng cần được chăm sóc y tế kịp thời để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra. Để nhận biết được tăng kali máu trên thực tế, bạn cần ghi chú rõ các dấu hiệu và triệu chứng trong bài viết dưới đây để đưa ra hướng xử trí phù hợp, kịp thời.
Nguyên nhân tăng kali máu
Tăng kali máu có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên. Hiện nay, người ta phân nguyên nhân tăng kali ra làm 4 nhóm để dễ xác định và ghi nhớ.
Tăng kali máu do tăng lượng kali nhập vào
- Truyền máu: Đặc biệt là truyền một lượng lớn đơn vị máu được lưu trữ lâu hơn 1 tuần làm lắng đọng kali.
- Truyền hoặc uống kali: Việc dùng thuốc có chứa kali không được kê đơn bởi bác sĩ có thể dẫn đến tình trạng tăng kali máu, nên thận trọng ở những bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ như giảm bài tiết aldosterol, bệnh thận cấp hoặc mạn tính.
Tăng kali máu do tăng chuyển từ trong ra ngoài tế bào
- Toan chuyển hóa: Tình trạng toan chuyển hóa do toan lactic hoặc toan ceton dẫn đến kali từ trong tế bào đi ra ngoài tế bào. Khi pH máu giảm 0,1, kali máu sẽ tăng 0,5mmol/l. Tình trạng này thường gặp ở những bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường, tiêu chảy, sử dụng bia rượu lâu ngày, suy tim, động kinh.
- Do hủy hoại tế bào: Bất kỳ nguyên nhân nào gây tăng hủy hoại tế bào dẫn đến giải phóng kali trong tế bào ra ngoài đều làm tăng kali máu như tiêu cơ vân, tan máu, bỏng, hội chứng ly giải khối u, sau tia xạ.
Tăng kali máu do giảm bài tiết kali
Hiện nay có ba cơ chế chính gây giảm bài tiết kali máu qua nước tiểu: giảm bài tiết aldosterol, giảm đáp ứng với aldosterol, giảm phân bố natri và nước ở ống lượn xa khi mà giảm dòng máu đến động mạch thận. Một số nguyên nhân sau đây đều được ảnh hưởng bởi 3 cơ chế trên mà làm tăng kali máu:
- Suy thận: suy thận cấp hoặc suy thận mạn là nguyên nhân phổ biến nhất làm tăng kali máu
- Bệnh lý ống thận
- Suy thượng thận.
Dùng thuốc
Một số loại thuốc có thể làm tăng kali máu, bao gồm
- Thuốc lợi tiểu tiết kiệm kali bao gồm chất đối kháng aldosterone (spironolactone) và chất không đối kháng aldosterone (amilorid).
- Thuốc ức chế men chuyển angitensin (ACE).
- Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID).
- Một số loại thuốc sử dụng trong hóa trị liệu.
Triệu chứng tăng kali máu
Các dấu hiệu và triệu chứng của tăng kali phụ thuộc vào mức độ cation kali có trong máu của người bệnh. Đôi khi họ có thể không có bất kỳ triệu chứng nào. Nhưng nếu lượng kali máu đủ cao, một số dấu hiệu và triệu chứng có thể gặp phải như:
- Cảm giác mệt mỏi hoặc suy nhược.
- Cảm giác tê hoặc ngứa ran khắp cơ thể, đặc biệt là các lòng bàn tay bàn chân.
- Buồn nôn hoặc nôn.
- Khó thở.
- Đau ngực
- Đánh trống ngực hoặc nhịp tim không đều.
Tuy nhiên các dấu hiệu trên đây không đặc hiệu, cần được chẩn đoán phân biệt với nhiều nguyên nhan khác. Trong trường hợp nghiêm trọng, tăng kali máu có thể gây tê liệt hoặc suy tim. Nếu không được điều trị, nồng độ kali cao có thể khiến tim ngừng đập dẫn đến ngưng tuần hoàn.
Chẩn đoán
Xét nghiệm máu hoặc xét nghiệm nước tiểu có thể giúp bác sĩ chẩn đoán chứng tăng kali máu khi nồng độ kali trong máu lớn hơn 5 mmol/l. Bác sĩ sẽ thường xuyên làm xét nghiệm máu trong quá trình kiểm tra sức khỏe định kỳ hàng năm hoặc theo dõi quá trình điều trị một bệnh lý khác, nếu có bất kỳ vấn đề nào ảnh hưởng tới nồng độ kali máu người bệnh sẽ được theo dõi và điều trị.
Ngoài ra, các bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác như đếm số lượng tiểu cầu, bạch cầu, khảo sát tình trạng tán huyết hoặc thiếu máu kết hợp với điện tâm đồ để loại trừ tình trạng giả tăng kali máu và phân độ nặng của bệnh từ đó đưa ra hướng xử trí phù hợp.
Điều trị tăng kali máu
Tăng kali máu là một tình trạng cấp cứu nội khoa, vì thế thầy thuốc cần phải phát hiện và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm do nồng độ kali máu cao đem lại. Một số thuốc và phương pháp sau đây được lựa chọn để điều trị chứng tăng kali máu:
- Thuốc tác dụng tranh chấp với kali trên cơ tim: Calciclorua hoặc Calci gluconate tiêm tĩnh mạch.
- Thuốc có tác dụng vận chuyển kali từ ngoài tế bào vào trong tế bào: Insulin, natri carbonat, kích thích Beta 2 adrenergic (Albuterol).
- Biện pháp đào thải kali:
- Lợi tiểu quai (furocemid).
- Nhựa trao đổi cation (kayexalate).
- Lọc máu cấp cứu ngắt quãng (thẩm tách máu hay còn gọi là thận nhân tạo – IHD).
Ngoài những phương pháp kể trên, xử lý cấp cứu ban đầu là rất quan trọng. Khi phát hiện người thân có các dấu hiệu và triệu chứng của tăng kali máu, cần đưa ngay tới bệnh viện gần như để nhận được sự chăm sóc y tế từ những y bác sĩ chuyện nghiệp.
Kết luận
Tăng kali máu là một rối loạn điện giải thường thấy ở trong bệnh viện, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên. Chúng ta cần nắm những dấu hiệu và triệu chứng của chứng tăng kali máu để có thể đưa người thân đến cơ sở y tế kịp thời, tránh đưa ra quyết định chủ quan, sai sót làm mất thời gian điều trị.
Bài viết được tham khảo từ bác sĩ và các nguồn tư liệu đáng tin cậy trong và ngoài nước. Tuy nhiên, Docosan Team khuyến khích bệnh nhân hãy tìm và đặt lịch hẹn với bác sĩ có chuyên môn để điều trị.
- High Potassium: Causes, Symptoms, and Diagnosis (healthline.com)
- Bộ y tế (2015), Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí hồi sức tích cực
