Kháng sinh đồ là gì ?

Kháng sinh đồ là gì? Ý nghĩa của kháng sinh đồ với sức khoẻ của con người là gì? Đề kháng kháng sinh là khả năng của các vi sinh vật (như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc nấm) có thể sinh trưởng khi có sự hiện diện của một loại thuốc mà thông thường có thể giết chết hoặc hạn chế sự phát triển của chúng, khiến các liệu pháp điều trị thông thường trở nên không hiệu quả.

Đây là mối đe doạ sức khoẻ cộng đồng trên toàn thế giới, và Việt Nam là một trong những quốc gia, trong những năm gần đây đã phải chứng kiến mối đe dọa ngày càng gia tăng của đề kháng thuốc kháng sinh do việc sử dụng kháng sinh không hợp lý trong hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Để khắc phục vấn đề này, cả người dân và nhân viên y tế cần sử dụng kháng sinh hợp lý, chính xác trong các bệnh lý nhiễm trùng, và một công cụ để hỗ trợ đó chính là kháng sinh đồ. Cùng Docosan tìm hiểu rõ hơn về vấn đề này trong bài viết dưới đây.

Thuốc kháng sinh là thuốc gì?

Kháng sinh là một trong những loại thuốc được dùng rất nhiều tại bệnh viện cũng như các phòng khám để điều trị các bệnh nhiễm trùng. Kháng sinh dùng để ức chế sự phát triển hoặc tiêu diệt luôn cả vi khuẩn gây bệnh bằng các cơ chế khác nhau tùy theo mỗi loại kháng sinh. Kháng sinh không tác động lên virus.

Thông thường một loại vi sinh có thể tiêu diệt được một hay nhiều loại vi khuẩn, và giới hạn đó được gọi là phổ kháng sinh. Như vậy nghĩa là kháng sinh phổ rộng sẽ tác động lên được nhiều loại vi khuẩn còn kháng sinh phổ hẹp sẽ tác dụng lên được ít vi khuẩn hơn. 

Thuốc kháng sinh được bào chế ở rất nhiều dạng với nhiều đường dùng, ví dụ như thuốc nhỏ mắt, kem thoa ngoài da, viên thuốc uống, dạng dùng để tiêm tĩnh mạch, tiêm bắp hay truyền tĩnh mạch trong các trường hợp nhiễm trùng nặng hay người bệnh không uống thuốc được. Muốn có tác dụng tốt phải sử dụng thuốc đúng liều, đủ thời gian và quan trọng nhất là đúng loại kháng sinh thì mới tiêu diệt được vi khuẩn gây bệnh.

Ngày nay, do tác dụng chữa bệnh hiệu quả của kháng sinh mà đã xảy ra hiện tượng lạm dụng kháng sinh, sử dụng kháng sinh vô tội vạ không cần thiết,, không đủ liều và lượng, dẫn đến các vi khuẩn dần dần thích nghi và sản sinh ra các chất hoặc thay đổi cấu trúc để kháng lại thuốc kháng sinh. Thật kinh khủng nếu một ngày nào đó chúng kháng lại toàn bộ các kháng sinh và dẫn đến tình trạng vô phương cứu chữa!

Định nghĩa kháng sinh đồ

Kháng sinh đồ là phương pháp được sử dụng để xác định: Loại kháng sinh còn nhạy với vi khuẩn gây bệnh và mức độ nhạy của kháng sinh đối với vi khuẩn đó. Việc lựa chọn kháng sinh tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như: vị trí nhiễm trùng, tuổi bệnh nhân… trong đó kháng sinh đồ đóng vai trò rất quan trọng trong việc chọn lựa kháng sinh.

Khi nào nên thực hiện kháng sinh đồ?

Khi các vi khuẩn gây bệnh đã đề kháng với một số loại kháng sinh, được ghi nhận thông qua các điều tra, nghiên cứu khoa học, việc điều trị lúc này cần kết hợp nhiều loại kháng sinh kết hợp cùng lúc, trong một số trường hợp người bệnh cần phải điều trị bằng các loại kháng sinh phổ rộng hơn và ít được sử dụng rộng rãi. Lúc này, kháng sinh đồ sẽ giúp cho cung cấp thông tin để bác sĩ chọn lựa kháng sinh tối ưu để điều trị cho người bệnh.

Một số trường hợp nhiễm trùng, liệu pháp điều trị kháng sinh ban đầu thường dựa theo kinh nghiệm của người bác sĩ, trong quá trình theo dõi đáp ứng điều trị, nhận thấy kháng sinh hiện dùng không có tác dụng, cần làm kháng sinh đồ để điều chỉnh phương pháp điều trị.

Phương pháp thực hiện kháng sinh đồ

Có hai kỹ thuật thực hiện kháng sinh đồ: 

• Kỹ thuật kháng sinh khuếch tán 
• kỹ thuật kháng sinh pha loãng trong môi trường nuôi cấy vi khuẩn.

Trong đó phổ biến nhất là kỹ thuật khoanh giấy kháng sinh khuếch tán, được thực hiện tại nhiều phòng xét nghiệm vi sinh hiện nay.

Kiểm tra để xác định kháng sinh nhạy cảm đối với một dòng vi khuẩn gây bệnh nào đó được thực hiện như sau:

• Lấy mẫu bệnh phẩm tại vị trí nhiễm trùng: thường là máu, nước tiểu, đàm, và các loại dịch như mũi, hầu họng, dịch thắt lưng (dịch não tuỷ)…
• Nuôi cấy vi khuẩn gây bệnh: Từ mẫu bệnh phẩm của bệnh nhân, rồi sau đó cho phát triển trên đĩa thạch có chứa môi trường dinh dưỡng đặc biệt dùng để nuôi vi khuẩn.
• Phân lập và tách dòng vi khuẩn để thu được dòng thuần khiết nhất của vi khuẩn gây bệnh.
• Lấy một lượng thích hợp vi khuẩn thuần trải đều trên đĩa thạch.
• Đặt các đĩa thuốc kháng sinh vào đĩa thạch.
• Ủ ấm ở nhiệt độ khoảng từ 28^oC – 30^oC.
• Sau khoảng 24-48 giờ, trên bề mặt đĩa thạch sẽ xuất hiện các vòng tròn không có vi khuẩn phát triển (vòng vô khuẩn) ở mỗi đĩa kháng sinh. Khi kháng sinh từ các đĩa kháng sinh khuếch tán ra môi trường thạch đang có vi khuẩn sinh trưởng, kháng sinh sẽ ức chế sự phát triển của vi khuẩn, vì thế tạo vòng tròn không có vi khuẩn, hay còn vùng vô khuẩn. 
• Đo đường kính của vòng vô khuẩn để xác định tính nhạy cảm của vi khuẩn với kháng sinh đó.

Dựa vào đường kính của vùng vô khuẩn quanh các đĩa kháng sinh, chúng ta sẽ xác định được độ nhạy của kháng sinh cũng như sự đề kháng kháng sinh của vi khuẩn. 

Đường kính của vùng vô khuẩn tỉ lệ thuận với mức độ nhạy cảm.

• Đường kính ≤ 11mm: Vi khuẩn đề kháng với kháng sinh (R: resistant).
• Đường kính 12 – 15mm: Vi khuẩn đáp ứng mức độ trung bình với kháng sinh (I: intermediate).
• Đường kính ≥ 16mm: Vi khuẩn nhạy cảm với kháng sinh (S: susceptible).

Từ kết quả kháng sinh đồ, bác sĩ sẽ lựa chọn các loại kháng sinh có độ nhạy cảm cao để điều trị tình trạng nhiễm khuẩn của bệnh nhân. 

Ý nghĩa của kháng sinh đồ với điều trị

Kháng sinh đồ cung cấp bằng chứng chính xác và có tính chất cá thể hoá cho mỗi người bệnh. Bác sĩ sẽ biết được hiện loại vi khuẩn mà người bệnh đang mắc phải, đã đề kháng với kháng sinh nào, và còn nhạy cảm với các loại kháng sinh nào, để từ đó lựa chọn liệu pháp điều trị phù hợp, đem đến hiệu quả tối ưu cho bệnh nhân. Đồng thời, cũng giúp tránh việc lạm dụng kháng sinh, là nguồn gốc dẫn đến việc đề kháng kháng sinh sau này.

Kết luận

Đề kháng kháng sinh là một trong những thách thức về y tế lớn nhất toàn cầu. Kháng sinh đồ là một công cụ hữu dụng để giúp bác sĩ nhận biết và chọn lựa kháng sinh phù hợp cho quá trình điều trị nhiễm khuẩn ở người bệnh, đặc biệt là những người bệnh lớn tuổi, nhiều bệnh lý nền, hiện đang mắc bệnh nặng…