Rối loạn ăn uống là vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi. Chúng đặc trưng bởi những suy nghĩ và hành vi bất thường về thức ăn và cơ thể, có thể dẫn đến hậu quả sức khỏe nguy hiểm.
Hiểu biết về rối loạn ăn uống là bước đầu tiên quan trọng để giúp đỡ bản thân hoặc người thân đang phải vật lộn với những vấn đề này. Bài viết này cũng cung cấp các thông tin cơ bản về rối loạn ăn uống mà bạn cần biết.
Tóm tắt nội dung
Rối loạn ăn uống là gì?
Có một quan niệm sai lầm cho rằng rối loạn ăn uống là một lựa chọn lối sống. Trên thực tế, rối loạn ăn uống là những bệnh lý nghiêm trọng, thậm chí có thể gây tử vong. Chúng liên quan đến những rối loạn nghiêm trọng trong hành vi ăn uống, suy nghĩ và cảm xúc liên quan đến ăn uống của người bệnh.
Bên cạnh đó, việc quá ám ảnh về thức ăn, cân nặng và vóc dáng cũng có thể là dấu hiệu của rối loạn ăn uống. Các rối loạn ăn uống phổ biến bao gồm chán ăn tâm thần, chứng cuồng ăn tâm thần và rối loạn ăn uống vô độ.
Các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn ăn uống là gì?
Chán ăn tâm thần
Chán ăn tâm thần là một tình trạng khiến người bệnh né tránh thức ăn, hạn chế ăn uống hoặc chỉ ăn rất ít một số loại thực phẩm nhất định. Họ cũng có thể thường xuyên tự cân đi cân lại khối lượng của bản thân và ngay cả khi bị suy dinh dưỡng trầm trọng, họ vẫn có thể nhìn nhận mình là thừa cân.
Có hai loại phụ của chứng chán ăn tâm thần là loại “hạn chế” và loại “say sưa – loại bỏ”
– Trong loại “hạn chế” bệnh nhân thường hạn chế rất nhiều lượng và loại thức ăn được nạp vào cơ thể.
– Trong loại “say sưa – loại bỏ” ngoài việc hạn chế lượng và loại thức ăn, người bệnh còn có các cơn ăn uống say sưa và loại bỏ. Nghĩa là ăn một lượng lớn thức ăn trong thời gian ngắn sau đó cố gắng loại bỏ chúng khỏi cơ thể bằng cách tự gây nôn, dùng thuốc nhuận tràng, lợi tiểu.
Rối loạn ăn uống nói chung và chán ăn tâm thần nói riêng có tỉ lệ tử vong cao hơn nhiều các rối loạn tâm thần khác. Nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho bệnh nhân chán ăn tâm thần là suy dinh dưỡng và tự tử.
Một số triệu chứng của bệnh bao gồm:
– Ăn uống cực kỳ hạn chế
– Cực kỳ gầy (teo cơ)
– Không ngừng theo đuổi sự gầy gò và không muốn duy trì cân nặng bình thường hoặc khỏe mạnh
– Sợ hãi tăng cân mãnh liệt
– Nhận thức lệch lạc về trọng lượng và hình dáng cơ thể.
Một số triệu chứng khác có thể phát triển theo thời gian gồm:
– Loãng xương (mất xương)
– Thiếu máu nhẹ và teo cơ, suy yếu cơ bắp
– Tóc và móng giòn
– Da khô và vàng
– Mọc lông tơ mịn khắp người
– Táo bón nặng
– Huyết áp thấp
– Thở chậm và nhịp tim chậm
– Tổn thương cấu trúc và chức năng của tim
– Tổn thương não
– Suy đa cơ quan
– Giảm thân nhiệt, khiến người bệnh luôn cảm thấy lạnh
– Uể oải, chậm chạp hoặc mệt mỏi
– Vô sinh
Chứng cuồng ăn
Cuồng ăn là một tình trạng khiến người bệnh có những cơn ăn uống vô độ, lặp đi lặp lại thường xuyên và không thể kiểm soát. Sau đó, họ sẽ có các hành vi bù đắp cho việc ăn quá nhiều, chẳng hạn như tự gây nôn, lạm dụng thuốc nhuận tràng hoặc thuốc lợi tiểu, nhịn ăn, tập thể dục quá sức, hoặc kết hợp nhiều cách trên.
Người mắc chứng cuồng ăn có thể hơi thiếu cân, có cân nặng bình thường hoặc thừa cân. Các triệu chứng của rối loạn ăn uống này bao gồm:
– Viêm họng mãn tính và đau họng
– Sưng tuyến nước bọt ở vùng cổ và hàm
– Men răng bị mòn và răng ngày càng nhạy cảm, dễ sâu răng do tiếp xúc với axit dạ dày
– Trào ngược dạ dày thực quản và các vấn đề về đường tiêu hóa khác
– Đau bụng và kích ứng đường ruột do lạm dụng thuốc nhuận tràng
– Mất nước nghiêm trọng do tống khứ chất lỏng ra ngoài cơ thể
– Rối loạn điện giải (mức natri, canxi, kali và các khoáng chất khác quá thấp hoặc quá cao) có thể dẫn đến đột quỵ hoặc đau tim
Rối loạn ăn uống vô độ
Rối loạn ăn uống vô độ là một tình trạng khiến người bệnh mất kiểm soát việc ăn uống và có những cơn ăn uống rất nhiều thức ăn một cách lặp đi lặp lại. Không giống như chứng cuồng ăn, những cơn ăn vô độ này không được theo sau bởi các hành vi bù đắp như tự gây nôn, tập thể dục quá sức hoặc nhịn ăn.
Người mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ thường thừa cân hoặc béo phì. Đây là rối loạn ăn uống phổ biến nhất ở Hoa Kỳ. Các triệu chứng của nó bao gồm:
– Ăn một lượng thức ăn lớn bất thường trong một khoảng thời gian nhất định, chẳng hạn như 2 giờ
– Ăn ngay cả khi đã no hoặc không đói
– Ăn nhanh trong các cơn ăn vô độ
– Ăn cho đến khi cảm thấy khó chịu do quá no
– Ăn một mình hoặc lén lút để tránh xấu hổ
– Cảm thấy buồn phiền, xấu hổ hoặc tội lỗi về việc ăn uống của mình
– Thường xuyên ăn kiêng nhưng có thể không giảm cân
Rối loạn ăn uống hạn chế tránh né (ARFID)
Rối loạn ăn uống hạn chế tránh né (ARFID), trước đây được gọi là rối loạn ăn uống chọn lọc, là một tình trạng khiến người bệnh hạn chế lượng hoặc loại thực phẩm nạp vào cơ thể. Không giống như chán ăn tâm thần, người mắc ARFID không có nhận thức lệch lạc về hình ảnh hoặc khối lượng cơ thể và không có nỗi sợ hãi tăng cân quá mức.
ARFID thường gặp nhất ở trẻ vị thành niên và thường khởi phát sớm hơn các rối loạn ăn uống khác. Nhiều trẻ em ăn uống kén chọn, nhưng trẻ mắc ARFID không ăn đủ lượng calo cần thiết để phát triển bình thường, và người lớn mắc ARFID không ăn đủ calo để duy trì các chức năng cơ bản của cơ thể.
Các triệu chứng của ARFID bao gồm:
– Giới hạn đáng kể các loại hoặc lượng thức ăn được nạp vào
– Mất cảm giác thèm ăn hoặc không hứng thú với thức ăn
– Giảm cân đáng kể
– Đau dạ dày, đau bụng hoặc các vấn đề về đường tiêu hóa khác mà không rõ nguyên nhân
– Thực đơn yêu thích bị giới hạn nghiêm trọng (ăn kén chọn ngày càng trở nên tồi tệ hơn)
Các yếu tố nguy cơ gây rối loạn ăn uống là gì?
Rối loạn ăn uống có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai bất kể độ tuổi, chủng tộc/dân tộc, cân nặng và giới tính. Chúng thường xuất hiện ở thanh thiếu niên hoặc người trẻ, nhưng cũng có thể khởi phát ở trẻ em hoặc giai đoạn muộn hơn.
Các nhà nghiên cứu đang phát hiện ra rằng rối loạn ăn uống xảy ra sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố di truyền, sinh học, hành vi, tâm lý và xã hội. Họ đang sử dụng những công nghệ và khoa học mới nhất để hiểu rõ hơn về rối loạn ăn uống. Một số trong đó là các công nghệ về gen và di truyền, công nghệ nghiên cứu hình ảnh não bộ.
Rối loạn ăn uống được điều trị như thế nào?
Việc điều trị sớm các rối loạn ăn uống là rất quan trọng. Người mắc rối loạn ăn uống có nguy cơ cao hơn về tự tử và các biến chứng y tế. Họ cũng có thể mắc các rối loạn tâm thần khác (chẳng hạn như trầm cảm hoặc lo âu) hoặc có vấn đề về sử dụng chất kích thích. Tuy nhiên, phục hồi hoàn toàn là điều có thể.
Các phác đồ điều trị được thiết kế riêng cho từng cá nhân và có thể bao gồm một hoặc nhiều phương pháp sau:
– Điều trị tâm lý cá nhân, nhóm và/hoặc gia đình
– Chăm sóc y tế và theo dõi
– Tư vấn dinh dưỡng
– Thuốc
Điều trị tâm lý
Liệu pháp gia đình: Đây là một phương pháp điều trị tâm lý, trong đó cha mẹ của trẻ vị thành niên mắc chứng chán ăn tâm thần sẽ chịu trách nhiệm cho việc cho con ăn. Phương pháp này dường như rất hiệu quả trong việc giúp người bệnh tăng cân, cải thiện thói quen ăn uống và tâm trạng.
Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Để giảm hoặc loại bỏ hành vi ăn uống vô độ và loại bỏ thức ăn sau đó, bệnh nhân có thể trải qua liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT). Đây là một loại hình điều trị tâm lý khác giúp người bệnh học cách xác định các kiểu suy nghĩ lệch lạc, đồng thời nhận ra và thay đổi những niềm tin không chính xác.
Thuốc
Có các bằng chứng cho thầy thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần hoặc thuốc ổn định tâm trạng có thể hữu ích trong điều trị rối loạn ăn uống và các bệnh đi kèm khác như lo âu hoặc trầm cảm. Tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ nghiêm trọng của bệnh, điều trị bằng thuốc sẽ được cân nhắc cho từng bệnh nhân.
Phải làm gì nếu tôi có các rối loạn ăn uống trên?
Rối loạn ăn uống là những vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi. Chúng có thể gây ra hậu quả sức khỏe nghiêm trọng và thậm chí tử vong. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là rối loạn ăn uống có thể điều trị được. Nếu bạn đang phải vật lộn với chứng rối loạn ăn uống, hãy biết rằng bạn không đơn độc.
Gọi cho bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần: Họ có thể đánh giá tình trạng của bạn và đề xuất các lựa chọn điều trị phù hợp.
Chia sẻ với người thân hoặc bạn bè: Chia sẻ những gì bạn đang trải qua với những người bạn tin tưởng có thể giúp bạn cảm thấy bớt cô đơn và nhận được sự hỗ trợ cần thiết.
Tham gia nhóm hỗ trợ: Các nhóm hỗ trợ có thể giúp bạn kết nối với những người khác đang hiểu những gì bạn đang trải qua và cung cấp cho bạn sự khuyến khích và lời khuyên.
Với sự điều trị và hỗ trợ phù hợp, bạn có thể phục hồi và sống một cuộc sống khỏe mạnh, hạnh phúc.
Tham khảo:
1. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/eating-disorders
2. https://www.nhs.uk/mental-health/feelings-symptoms-behaviours/behaviours/eating-disorders/overview/
