Hội chứng PTSD là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu, triệu chứng, điều trị

Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (hội chứng Post-traumatic stress disorder – PTSD) là tình trạng sức khỏe tâm thần xảy ra do người bệnh trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện kinh hoàng nào đó trong quá khứ. PTSD có thể cải thiện hoặc trở nên trầm trọng hơn nếu người bệnh không điều trị sớm. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Docosan tìm hiểu PTSD là gì cũng như dấu hiệu nhận biết và cách điều trị hội chứng này. 

Hội chứng PTSD là gì?

Hội chứng PTSD có tên khoa học đầy đủ là Post-traumatic stress disorder, hay rối loạn căng thẳng sau sang chấn. Đây là một tình trạng sức khỏe tâm thần xảy ra do người bệnh đã chứng kiến hoặc trải qua sự kiện kinh hoàng nào đó trong quá khứ. PTSD có thể khiến bệnh nhân trở nên hoang tưởng, ác mộng, lo lắng và suy nghĩ không kiểm soát về những ký ức liên quan đến sự kiện đó. 

Hầu hết những bệnh nhân PTSD có thể phải đối phó với những cơn ác mộng hàng đêm. Tuy nhiên, các triệu chứng sẽ dần thuyên giảm nếu người bệnh chăm sóc tốt bản thân và tuân thủ điều trị. Áp dụng các biện pháp trị liệu tâm lý sau khi phát hiện các dấu hiệu của PTSD đóng vai trò quan trọng trong việc làm giảm triệu chứng, cải thiện tâm lý và chức năng thần kinh. 

Nguyên nhân gây ra PTSD 

Hội chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) có thể xảy ra sau khi người bệnh trải qua, chứng kiến hoặc tìm hiểu về một sự kiện liên quan đến cái chết, đe dọa tính mạng, chấn thương vật lý nghiêm trọng hoặc xâm hại tình dục. 

Cho đến hiện tại, nguyên nhân gây ra hội chứng PTSD vẫn còn là ẩn số. Tuy nhiên, giống như hầu hết các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần, PTSD có thể xuất phát từ sự kết hợp của nhiều nguyên nhân như: 

• Người bệnh trực tiếp trải nghiệm sự kiện đau buồn, căng thẳng, chấn thương nghiêm trọng trong cuộc sống hoặc chứng kiến sự kiện có tính chất tương tự xảy ra với người khác. 
• Người bệnh có tiền sử bản thân hoặc gia đình đã từng mắc các bệnh liên quan đến sức khỏe tâm thần như rối loạn lo âu hoặc trầm cảm. 
• Người bệnh thường xuyên tiếp xúc với các sự kiện đau thương, buồn bã, bản thân có tính cách trầm tĩnh, u sầu. 
• Cơ thể có sự bất thường trong việc giải phóng hợp chất hóa học hoặc hormone để phản ứng với căng thẳng. 

Các yếu tố rủi ro gây nên hội chứng PTSD

Hội chứng PTSD có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi hoặc giới tính nào. Tuy nhiên, sau một sự kiện sang chấn tâm lý, một số đối tượng có nhiều khả năng bị PTSD hơn cả bao gồm: 

• Đã và đang trải qua sự kiện đau thương nghiêm trọng hoặc kéo dài. 
• Đã và đang chịu chấn thương về thể chất liên quan đến sự kiện đau thương. 
• Đã từng trải qua những sang chấn tâm lý khác trong quá khứ, ví dụ như bị lạm dụng tình dục khi còn nhỏ. 
• Công việc thường xuyên phải đối mặt với những sự kiện đau thương như bộ đội, bác sĩ cấp cứu,…
• Bản thân đang điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như rối loạn lo âu hoặc trầm cảm. 
• Sử dụng thuốc điều trị không đúng liều lượng và mục đích, lạm dụng thuốc. 
• Không có sự quan tâm, hỗ trợ từ gia đình và bạn bè. 
• Tiền sử gia đình có người thân đã hoặc đang bị các vấn đề sức khỏe tâm thần như PTSD hoặc trầm cảm. 

Theo thống kê, các sự kiện dẫn đến hội chứng PTSD cho người bệnh phổ biến nhất là:

• Bạo lực tình dục.
• Tuổi thơ bị lạm dụng thể chất, hành hung hoặc tác động vật lý.
• Bị đe dọa bằng vũ khí.
• Tai nạn.
• Sự kiện đe dọa tính mạng hoặc dẫn tới cái chết. 

Bên cạnh đó, một số sự kiện khác như hỏa hoạn, thiên tai, cướp giật, tai nạn máy bay, tra tấn, bắt cóc, bệnh hiểm nghèo, tấn công khủng bố,… cũng có thể dẫn đến hội chứng PTSD. 

Phân loại PTSD

Hội chứng PTSD được chia thành 02 loại chính, bao gồm:

• Rối loạn căng thẳng cấp tính: Là tình trạng sức khỏe tâm thần ngắn hạn có thể xảy ra trong tháng đầu tiên sau khi trải qua sự kiện gây sang chấn tâm lý. Các triệu chứng kéo dài hơn 4 tuần là dấu hiệu cảnh báo người bệnh mắc PTSD. 
• PTSD phức tạp (CPTSD): Là tình trạng sức khỏe tâm thần mạn tính do trải qua sự kiện gây sang chấn tâm lý kéo dài, điển hình như sang chấn tâm lý do lạm dụng tình dục, bạo hành thể chất, bạo lực gia đình, chiến tranh,… Bên cạnh các triệu chứng của PTSD, người mắc CPTSD gặp các vấn đề trong việc điều chỉnh cảm xúc, ý thức về bản thân và mối quan hệ xung quanh. 

Dấu hiệu, triệu chứng của PTSD 

Các triệu chứng của PTSD có thể biểu hiện trong vòng một tháng hoặc nhiều năm sau khi người bệnh trải qua sự kiện gây sang chấn tâm lý. Người bệnh PTSD có thể gặp khó khăn trong việc xử lý tình huống xã hội, công việc, giao tiếp hoặc thực hiện các công việc bình thường hàng ngày. 

Nhìn chung, triệu chứng của PTSD được chia thành 04 nhóm, bao gồm: Xâm nhập, né tránh, thay đổi tiêu cực trong suy nghĩ và tâm trạng, thay đổi kích thích và phản ứng. Cụ thể các triệu chứng của PTSD trong mỗi nhóm như sau: 

• Triệu chứng xâm nhập: Hồi tưởng, ác mộng, cảm giác như sự kiện đang xảy ra, căng thẳng cảm xúc nghiêm trọng hoặc phản ứng thể chất với sự vật gợi nhớ đến sự kiện đau thương. 
• Triệu chứng né tránh: Né tránh suy nghĩ, cảm xúc, địa điểm, con người liên quan đến sự kiện đau thương. 
• Thay đổi tiêu cực trong suy nghĩ và tâm trạng: Suy nghĩ tiêu cực về bản thân và xã hội, sợ hãi, đổ lỗi, cảm giác tội lỗi, tức giận, xấu hổ, xa cách với gia đình và bạn bè, không hứng thú với hoạt động mà bản thân từng yêu thích, tê liệt về mặt cảm xúc hoặc khó có được suy nghĩ tích cực. 
• Thay đổi kích thích và phản ứng: Dễ giật mình, sợ hãi, luôn cảnh giác với nguy hiểm, có hành vi hủy hoại bản thân (uống rượu, lái xe quá nhanh,…), khó ngủ, khó tập trung, dễ cáu kỉnh, nổi giận, hung hăng, phản ứng vật lý bất thường (đổ mồ hôi, thở nhanh, tim đập mạnh, run rẩy). 

Trẻ em dưới 6 tuổi khi bị hội chứng PTSD có thể gặp khó khăn trong việc thể hiện cảm xúc. Trẻ có dấu hiệu bồn chồn, lo lắng, giảm chú ý và khó duy trì sự ngăn nắp. Các triệu chứng này có thể tương tự với chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Do đó, phụ huynh cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ tâm lý để được chẩn đoán chính xác và tiến hành điều trị.

Theo thời gian, các triệu chứng của PTSD có thể trở nên nghiêm trọng hơn, đặc biệt với người thường xuyên bị căng thẳng hoặc hồi tưởng về sự kiện đau buồn. Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ tâm lý nếu có những suy nghĩ, cảm xúc khó chịu kéo dài hơn 1 tháng về một sự kiện nào đó. Điều trị sớm có thể giúp ngăn ngừa các triệu chứng của PTSD trở nên tồi tệ hơn. 

Hội chứng PTSD có nguy hiểm không? 

Hội chứng PTSD có thể ảnh hưởng và làm gián đoạn toàn bộ cuộc sống của người bệnh, bao gồm học tập, công việc, các mối quan hệ, sức khỏe thể chất và tinh thần. Ngoài ra, người bệnh PTSD cũng có nguy cơ cao mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần khác, ví dụ như: Rối loạn lo âu và trầm cảm, rối loạn sử dụng chất kích thích (ma túy hoặc rượu), các bệnh lý thần kinh (mất trí nhớ, lú lẫn,…), có ý định và hành vi tự sát,…

Đối tượng dễ bị mắc hội chứng PTSD 

Theo thống kê, khoảng 5 – 10% người bệnh trải qua sang chấn tâm lý bị PTSD. Trong đó, nữ giới có nguy cơ mắc PTSD cao gấp đôi so với nam giới. Các nhóm đối tượng sau đây có nguy cơ cao mắc hội chứng PTSD hơn cả, bao gồm:

• Quân nhân.
• Nạn nhân của bạo lực gia đình, bạo lực tình dục.
• Người đã từng trải qua khoảnh khắc sinh tử như tai nạn giao thông, thảm họa tự nhiên. 
• Nhân viên cứu hộ, y tá, cảnh sát. 
• Trẻ em bị lạm dụng, bỏ rơi. 

Phương pháp chẩn đoán PTSD 

PTSD không được chẩn đoán thông qua các xét nghiệm. Các bác sĩ tâm lý sẽ đặt một số câu hỏi về triệu chứng, tiền sử bệnh án, tiền sử sức khỏe tâm thần, sự kiện gây sang chấn tâm lý,… cho bệnh nhân để chẩn đoán hội chứng PTSD. Người bệnh nên đưa người thân đi cùng để được hỗ trợ và cung cấp thông tin chi tiết về triệu chứng, thay đổi hành vi cho bác sĩ. 

Theo Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, có 4 tiêu chuẩn để chẩn đoán PTSD như sau: 

• Có ít nhất 01 triệu chứng xâm nhập.
• Có ít nhất 01 triệu chứng né tránh. 
• Có ít nhất 02 triệu chứng thay đổi tiêu cực trong suy nghĩ và tâm trạng. 
• Có ít nhất 02 triệu chứng thay đổi kích thích và phản ứng.
• Các triệu chứng kéo dài trong ít nhất 01 tháng. 

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể tiến hành khám sức khỏe và yêu cầu thực hiện xét nghiệm máu để đánh giá và loại trừ các bệnh lý thực thể. 

Phương pháp điều trị PTSD 

Người bệnh có thể điều trị PTSD thành công ngay cả khi bệnh tiến triển nhiều năm sau khi sang chấn tâm lý xảy ra. Phương pháp điều trị PTSD phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, cũng như thời điểm xuất hiện bệnh tính từ lúc sang chấn tâm lý xảy ra. 

Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là phương pháp điều trị chính cho bệnh nhân PTSD, đặc biệt là liệu pháp nhận thức hành vi (CBT). Các liệu pháp tâm lý được thực hiện bởi bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý nhằm hỗ trợ, giáo dục và hướng dẫn người bệnh, người nhà bệnh nhân trong việc điều trị, giảm triệu chứng, cải thiện và ngăn chặn tiến triển của bệnh. Những hình thức trị liệu tâm lý dành cho bệnh nhân PTSD bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức hành vi: Được thiết kế đặc biệt để điều trị PTSD, liệu pháp này tập trung vào việc thay đổi cảm xúc tiêu cực (xấu hổ, tội lỗi) do sang chấn tâm lý gây ra. Đồng thời, liệu pháp cũng giúp người bệnh mạnh mẽ hơn trong việc đối diện với những ký ức và cảm xúc đau buồn liên quan đến sang chấn. 
• Liệu pháp tiếp xúc kéo dài: Liệu pháp này yêu cầu người bệnh tưởng tượng một cách chi tiết, lặp đi lặp lại sang chấn tâm lý hoặc tiếp xúc với tác nhân gây nên PTSD với cường độ tăng dần có kiểm soát. Điều này giúp người bệnh học cách đối mặt, ứng phó và kiểm soát nỗi sợ hãi. 
• Liệu pháp EMDR: Phương pháp này yêu cầu người bệnh di chuyển mắt theo một cách cụ thể nào đó khi đối diện hoặc hồi tưởng về sang chấn tâm lý. Mục tiêu của EMDR là chữa lành chấn thương vật lý và những ký ức đau thương trong cuộc sống. So với các biện pháp trị liệu khác, EMDR tương đối mới nhưng lại có hiệu quả tốt hơn và rút ngắn thời gian trị liệu hơn thông qua kết quả từ hàng chục cuộc thử nghiệm lâm sàng. 
• Liệu pháp tâm động học: Liệu pháp này tập trung vào việc nâng cao nhận thức của người bệnh về suy nghĩ và hành vi liên quan đến sang chấn. Tâm động học giúp bệnh nhân tìm ra nguyên nhân, động lực để giải quyết vấn đề gốc rễ gây ra PTSD. 
• Liệu pháp gia đình: Liệu pháp trò chuyện tập trung vào việc cải thiện mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình. 
• Liệu pháp nhóm: Liệu pháp này khuyến khích những người đã trải qua biến cố tương tự chia sẻ kinh nghiệm, cảm xúc của họ trong môi trường thoải mái, không phán xét.  

Ngoài ra, các bác sĩ có thể rèn luyện cho bệnh nhân kỹ năng quản lý căng thẳng để người bệnh đối phó với những căng thẳng trong cuộc sống. Người bệnh nên tập thư giãn, ngủ đúng giờ và tập thể dục thường xuyên để kiểm soát nỗi sợ hãi và lấy lại cho mình suy nghĩ tích cực, lạc quan. 

Sử dụng thuốc 

Hiện tại, không có thuốc nào được FDA chấp thuận để điều trị PTSD. Tuy nhiên, các bác sĩ có thể kê đơn một số nhóm thuốc nhất định để giúp bệnh nhân cải thiện các triệu chứng của PTSD như: 

• Thuốc chống trầm cảm (SSRIs, thuốc ba vòng): Nhóm thuốc này giúp làm giảm các triệu chứng trầm cảm, lo âu, cải thiện giấc ngủ và khả năng tập trung. Người bệnh cần có sự tư vấn của bác sĩ và tham khảo rõ ràng về các tác dụng phụ có thể xảy ra. 
• Thuốc ổn định tâm trạng (Acid Valproic): Nhóm thuốc này giúp làm giảm lo âu, căng thẳng của bệnh nhân khi đối diện, hồi tưởng về sang chấn tâm lý. Tuy nhiên, một số thuốc ổn định tâm trạng có thể bị lạm dụng và dùng sai chỉ định. Do đó, nhóm thuốc này thường được dùng trong thời gian ngắn. 
• Thuốc chống loạn thần (Aripiprazole): Thuốc chống loạn thần giúp cải thiện giấc ngủ, giảm các triệu chứng khó ngủ, ác mộng, hồi tưởng và ảo giác của bệnh nhân PTSD. 
• Thuốc huyết áp (Prazosin, Clonidine, Propranolol): Một số nghiên cứu chỉ ra thuốc huyết áp có thể giúp làm giảm hoặc ngăn chặn ác mộng ở một số bệnh nhân PTSD. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác lại không cho thấy lợi ích đáng kể. 

Tiên lượng cho người bị PTSD

Tùy từng bệnh nhân mà tiên lượng PTSD ở mỗi người bệnh sẽ khác nhau. Quá trình phục hồi đòi hỏi người bệnh cần kiên nhẫn và tuân thủ điều trị. Nhìn chung, kết quả điều trị thường khả quan và cho hiệu quả tốt, người bệnh giảm bớt triệu chứng và cải thiện khả năng đối phó với căng thẳng.

Theo thống kê, có khoảng 30% bệnh nhân hồi phục sau điều trị, 40% bệnh nhân cảm thấy khỏe hơn nhưng vẫn còn một số triệu chứng nhẹ – trung bình. Trong một số trường hợp, triệu chứng PTSD biến mất theo thời gian nhờ sự hỗ trợ của người thân mà không cần đến các liệu pháp điều trị chuyên nghiệp. 

Phòng ngừa PTSD

Mặc dù không thể ngăn chặn sự kiện đau thương diễn ra trong cuộc sống, nhưng bạn vẫn có thể áp dụng một số cách để phòng ngừa PTSD diễn ra cụ thể như sau: 

• Tìm kiếm sự hỗ trợ từ người thân, bạn bè, gia đình, chuyên gia sau khi sang chấn tâm lý xảy ra để thiết lập cảm giác an toàn. 
• Tham gia nhóm hỗ trợ tâm lý. 
• Học cách suy nghĩ tích cực về hành động của mình khi đối mặt với nguy hiểm. 
• Xây dựng và rèn luyện kỹ năng ứng phó với căng thẳng, lo lắng. 
• Tự chăm sóc bản thân, xây dựng và rèn luyện thói quen, lối sống lành mạnh như ăn uống đủ chất, tập thể dục thường xuyên, ngủ đúng giờ, tránh sử dụng rượu bia và chất kích thích. 
• Giúp đỡ những người đang trải qua sang chấn tâm lý tương tự bản thân, đặc biệt nếu đó là sang chấn ảnh hưởng đến nhiều người như thảm họa thiên nhiên, tai nạn giao thông,…

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Trải qua cảm xúc buồn bã, bối rối sau khi diễn ra một sự kiện kinh hoàng, đau thương nào đó là một điều bình thường. Tuy nhiên, trong hầu hết trường hợp, các cảm xúc tiêu cực trên sẽ biến mất hoặc giảm dần sau vài tuần. 

Người bệnh nên đến gặp bác sĩ hoặc chuyên gia tư vấn, phòng khám tâm lý nếu cảm xúc tiêu cực kéo dài trên 4 tuần kèm theo các triệu chứng như khó ngủ, thường xuyên gặp ác mộng, sợ hãi, lo lắng, bồn chồn,… để được đánh giá, chẩn đoán và điều trị kịp thời. Dưới đây là một số bệnh viện chuyên khoa tâm lý và thần kinh uy tín để bạn thăm khám:

• Viện Tâm lý Sunnycare. 
• Trung tâm tư vấn tâm lý Thanh Bình Psy. 
• Trung tâm trị liệu, tham vấn tư vấn tâm lý MindCare TP. Hồ Chí Minh.
• Bệnh viện Tâm Thần Thành phố Hồ Chí Minh. 

Hy vọng với những thông tin trên đây đã giúp bạn hiểu hơn về PTSD là gì cũng như nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị bệnh. Nếu bạn cảm thấy bài viết này hay hãy chia sẻ tới những người thân xung quanh bạn cùng đọc nhé!

Xem thêm:

• 8 lầm tưởng phổ biến về ADHD. 
• Rối loạn lo âu xã hội và những điều bạn cần biết.
• Tại sao phải sống lạc quan? 6 cách giúp bạn sống vui vẻ hơn.

Nguồn tham khảo: 

     1. Overview – Post-traumatic stress disorder

• Link tham khảo: https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/post-traumatic-stress-disorder-ptsd/overview/
• Ngày tham khảo: 17/08/2024

     2. Post-traumatic stress disorder (PTSD)

• Link tham khảo: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/post-traumatic-stress-disorder/symptoms-causes/syc-20355967
• Ngày tham khảo: 17/08/2024

     3. PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder)

• Link tham khảo: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9545-post-traumatic-stress-disorder-ptsd 
• Ngày tham khảo: 17/08/2024