Sán lá gan lớn (Fasciola spp) là kí sinh trùng gây bệnh ở động vật ăn cỏ, ký sinh lạc chủ ở người cũng gây một số bệnh. Năm 2013 được tổ chức Y tế Thế giới xem là căn bệnh ký sinh trùng quan trọng ở người. Kí sinh trùng này lây qua đường thực phẩm. Việc chẩn đoán, điều trị căn các ca bệnh này là cần thiết nhằm giảm thiếu gánh nặng y tế. Cùng Docosan tìm hiểu rõ hơn về loại kí sinh trùng này ngay trong bài viết dưới đây.
Tóm tắt nội dung
Đặc điểm hình thể, cấu tạo của sán lá gan lớn
Sán trưởng thành Fasciola spp. gây bệnh ở người do 2 loài chính là F. hepatica và F. gigantica. Sán trưởng thành có dạng hình chiếc lá dẹt, màu trắng hồng/ xám đỏ. Đĩa hút ở miệng nhỏ, đĩa hút ở bụng to hơn. Cấu trúc bên trong sán phân nhanh phức tạp, buồng trứng nằm ở bên phải cơ thể, tinh hoàn phân nhánh rất nhiều, có thể nói đây là một loại sán lưỡng tính. .
Trứng sán có kích thước lớn nhất trong số các loại sán, thường có màu vàng trong phân.
Vòng đời phát triển của sán la gan lớn
Sán la gan lớn Fasciola spp. trưởng thành ký sinh ở hệ thống đường dẫn mật trong gan, túi mật, đẻ trứng ở đây. Trứng theo đường mật đi xuống ruột và theo phân bài tiết ra bên ngoài môi trường. Trứng rơi xuống nước nở ra ấu trùng lông sau khi trải qua trạng thái bào tử nang, Redia. Sau đó ấu trùng lông bơi lội và đến ký sinh ở ốc Lymnaea phát triển thành ấu trùng đuôi. Ấu trùng đuôi rời khỏi ốc và tiếp tục bơi trong nước để phát triển thành nang trùng.
Khi các động vật như trâu, bò, hay con người uống phải nước có nang ấu trùng sẽ bị nhiễm sán. Nang trùng sau đó thóa khỏi kén và đi xuyên qua các lớp của thành ruột, thời gian từ khi nang trùng vào đến khi xuất hiện trong ổ bụng là 2 giờ. Sau đó chúng tiếp tục xuyên qua bao gan để ký sinh ở gan. Tại đây, chúng ăn các tổ chức gan và máu, sau đó di chuyển xuống ống mật để phát triển thành dạng trưởng thành trong khoảng 12 tuần. Thời gian lâu nhất ghi nhận chúng sống trong gan đến 11 năm.
Sán sống trung túi mật và trứng di chuyển theo phân ra ngoài. Ghi nhận một số trường hợp rau thủy sinh có dính các nang trùng nhưu rau cải xoong, rau mùi bạc hà.
Yếu tố dịch tễ của sán lá gan lớn
Vì có một chu kỳ sinh học và phát triển phức tạp, nên sán có thể lây truyền qua cho các loài động vật và con người thông qua nhiều hình thức. Có thể kể đến như nguồn nước ô nhiễm chứa nang trùng, hoặc các loại rau thủy sinh, có tài liệu ghi nhận các loại rau ăn dạng “salad” cũng phát hiện thấy nang trùng của sán lá gan lớn.
Bệnh phân bố không đồng đều các mùa trong năm, tỷ lệ mắc bệnh ở người không tỷ lệ thuận với tình hình bệnh tật ở gia súc. Các nhà dịch tễ học nhận định bệnh do sán lá lớn ở gan là một bệnh nghiêm trọng, con người không chỉ là vật chủ tình cờ.
Kí chủ trung gian quan trọng là ốc Lymnaea, ở Việt Nam đã tìm ra được hai vật chủ trung gian của F. gigantica đó là L. viridis, L. swinhoei. Kí chủ trung gian 2 là các loại rau ăn sống thường gặp như cải xoong, rawu răm, xà lách xoong, rau muống, rau diếp cá, bạc hà, rau đắng.
Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh do nhiễm sán lá gan lớn
Nang trùng đi vào cơ thể người, xâm nhập qua thành ruột hoặc tá tràng sẽ gây xuất huyết và xuất hiện tình trạng viêm tại chỗ hoặc ở những nơi mà sán có thể đi tới. Nguy hiểm hơn, sán còn phá hủy nhu mô gan, phá hủy đường mật.
Giai đoạn cấp: còn gọi là giai đoạn xâm nhập, độc tố của sán làm tổn thương gan và đường mật. Triệu chứng thường gặp giống như trong bệnh lý viêm gan hoặc áp xe gan.
Giai đoạn mạn tính: tắc nghẽn đường mật, viêm nhiễm đường mật trong gan, viêm ống mật chủ, viêm túi mật, xơ hóa chít hẹp đường mật. Triệu chứng hay gặp là đau bụng vùng tổn thương và vàng da sau đó. Còn có thể ghi nhận tình trạng thiếu máu do chảy máu đường mật
- Ghi nhận trong giai đoạn ủ bệnh có thể kéo dài vài ngày, vài tuần thậm chí vài tháng với triệu chứng không rõ ràng, thậm chí là không ghi nhận triệu chứng gì.
- Giai đoạn xâm nhập: nhu mô gan sưng to, đau tức vùng gan (hạ sườn phải), đau âm ỉ thượng vị, tổn thương gan trái làm bệnh nhân bị nhầm lẫn với cơn đau trong các bệnh lý dạ dày – ruột. Một triệu chứng vô cùng quan trọng đó là sốt, thường sốt nhẹ hoặc vừa, kèm theo rét run ớn lạnh. Một số bệnh nhân có ghi nhận tình trạng ngứa, nổi mẩn do đáp ứng miễn dịch. Các triệu chứng khác nhưu vàng da, thiếu máu mức độ nhẹ hoặc vừa. Khi ảnh hưởng đến ruột – dạ dày cũng sẽ gây ra các triệu chứng như kém ăn, rối loạn đi cầu, chướng bụng, buồn nôn, nôn.
- Giai đoạn mạn tính: triệu chứng có thể xuất hiện hàng tháng, đau bụng vùng gan mật, ăn uống sợ mỡ, buồn nôn, vàng da, ngứa, đau thượng vị, gan to, phù thể suy dinh dưỡng.
Điều trị bệnh do sán lá gan lớn
- Điều trị nội khoa: thuốc được cho là có hiệu quả nhất và an toàn cho bệnh nhân đó là triclabendazole.
- Điều trị ngoại khoa: trong trường hợp có biến chứng như xuất huyết đường mật – ống mật chủ, sán kẹt đường mật, tắc nghẽn cơ vòng Oddi, nguy cơ vỡ gan do khối áp xe quá lớn.
Phòng chống lây nhiễm sán lá gan lớn
- Chống phát tán trứng ra môi trường xung quanh bằng cách quản lý chất thải như phân
- Chống trung gian truyền bệnh như tiêu diệt vật chủ trung gian như ốc. Phá bỏ ổ ốc cư trú tuy nhiên không thực tế do sẽ ảnh hưởng nặng lên hệ sinh thái tự nhiên cũng như gây ô nhiễm môi trường.
- Không ăn cây thủy sinh mà chưa được nấu chín cũng như làm sạch các ổ chứa mầm bệnh. Không uống nước không rõ nguồn gốc, nên ăn chín uống sôi.
- Điều trị tích cực cho bệnh nhân nhiễm
Bài viết được tham khảo từ bác sĩ và các nguồn tư liệu đáng tin cậy trong và ngoài nước. Tuy nhiên, Docosan Team khuyến khích bệnh nhân hãy tìm và đặt lịch hẹn với bác sĩ có chuyên môn để điều trị.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- TS. BS. Huỳnh Hồng Quang, Giáo trình Ký sinh trùng Y học, Bệnh do sán lá lớn ở gan Fasciola spp.
- Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan lớn ở người, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương.
Có thể bạn quan tâm
